Diolch i chi, Lywydd. Gobeithiaf y bydd y drafodaeth hon ychydig yn llai dadleuol na’r olaf, ond byddaf yn sôn am Ewrop sawl gwaith yn y ddadl hon. Rwy’n falch o gyflwyno’r ddadl hon ar effeithiau’r pencampwriaethau pêl-droed Ewropeaidd ar Gymru, yn ogystal ag ôl-effeithiau hirdymor y digwyddiad ar iechyd, ac i gynnig y cynnig yn enw Paul Davies. Rwy’n falch o ddynodi cefnogaeth i’r gwelliant i’n cynnig yn enw Simon Thomas hefyd.

Roeddwn eisiau dechrau’r ddadl heddiw drwy longyfarch tîm pêl-droed cenedlaethol Cymru. Rwy’n siwr ein bod, fel pawb arall yn y Cynulliad heddiw, yn hynod o falch o gyflawniadau ein tîm yn cyrraedd eu pencampwriaeth bêl-droed rhyngwladol cyntaf ers y Cwpan y Byd 1958 yn Sweden, ac mae’r balchder yn dwysáu yn dilyn eu buddugoliaeth, wrth gwrs—eu buddugoliaeth 2-1 dros Slofacia ddydd Sadwrn—ac nid ydym ond un canlyniad yn unig i ffwrdd o’r cam bwrw allan yn y bencampwriaeth, ac oni fyddai mor felys pe bai’r canlyniad hwnnw’n dod yn erbyn ein cymdogion Seisnig yfory?

Mae gan Gymru hanes balch o lwyddiant yn y byd chwaraeon yn cynnal digwyddiadau chwaraeon mawr sy’n fwy o lawer na’r norm ar gyfer gwlad o’i maint. Cynaliasom Gwpan Rygbi’r Byd yn 1999, rowndiau terfynol Cwpan yr FA rhwng 2001 a 2005, dwy gêm brawf Cyfres y Lludw, cam blynyddol ym mhencampwriaethau ralïo’r byd, yn ogystal â Chwpan Ryder 2010, ac rydym hefyd wedi sicrhau’r hawliau i gynnal rownd derfynol cynghrair y pencampwyr 2017. Rwy’n gobeithio nad wyf wedi anghofio unrhyw beth. Os ydw i, croeso i chi ymyrryd. Ond mae llawer o bencampwyr yng Nghymru, o Gareth Bale a Geraint Thomas i’r enillydd medal aur, Jade Jones, wedi codi i frig eu meysydd ac wedi cynrychioli ein gwlad gyda rhagoriaeth ar draws y byd. Nawr, er gwaethaf y llwyddiannau hyn, mae’r cyfraddau sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon ledled Cymru yn bryderus o isel. Pan gyhoeddodd Llywodraeth flaenorol y strategaeth ‘Dringo’n Uwch’ yn 2005, dywedodd mai ei dymuniad oedd gwneud chwaraeon a gweithgarwch corfforol yn ganolog i fywyd Cymru. Nawr, mae arolygon diweddar yn dangos mai ychydig iawn o gynnydd a fu yn y gyfran o oedolion sy’n gwneud mwy na 150 munud o chwaraeon yr wythnos, ac er bod y canfyddiadau hyn i’w croesawu wrth gwrs, rwy’n credu eu bod hefyd yn tynnu sylw at nifer o feysydd y mae angen i’r Llywodraeth ganolbwyntio arnynt.

Un o’r prif faterion y mae angen mynd i’r afael ag ef yn ddybryd yw’r cysylltiad clir rhwng cymryd rhan mewn chwaraeon a chefndir economaidd-gymdeithasol. Mae pobl sy’n ennill cyflogau is yn llawer llai tebygol o wneud ymarfer corff yn rheolaidd, ac wrth gwrs, rwy’n meddwl y gallwn i gyd gytuno bod rhaid unioni hynny. Ar lefel plant cynradd, mae’r nifer sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon mewn ysgolion cynradd ledled Cymru yn amlwg wedi gostwng. Mae addysg gorfforol, wrth gwrs, yn hanfodol i fagwraeth plant ledled Cymru, ac mae’n galonogol fod ffordd iach o fyw yn cadw plant yn heini ac yn llawn cymhelliant i barhau i wneud ymarfer corff yn eu bywydau fel oedolion. Ar adeg pan fydd pob llygad wedi’i hoelio ar gampau ein bechgyn yn Ffrainc, dylid gofyn o ble y daw Gareth Bales y dyfodol os yw’r amser a roddir i addysg gorfforol plant cynradd yn parhau i leihau.

Nawr, o ran effaith chwaraeon yng Nghymru ar y nifer sy’n gwneud ymarfer corff, rwy’n arbennig o bryderus fod y Llywodraeth flaenorol wedi torri cyllid i weithgarwch corfforol ledled Cymru yn y gyllideb ddiweddar. Yn ogystal, mae cyllid cymunedol i glybiau chwaraeon a hamdden ar draws Cymru wedi parhau i ddirywio, felly ar yr un pryd ag y mae ffioedd yn codi ar gyfer ein caeau pêl-droed a rygbi—gwn ei bod yn costio £55 yn awr am gae pêl-droed, a £75 am gae rygbi. Mae’r cynnydd hwn yn rhwystrau wrth gwrs i gymryd rhan mewn chwaraeon. Nawr, gyda’r cysylltiad rhwng y niferoedd cynyddol sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon ac iechyd da, mae’n dilyn yn naturiol fod cyfraddau cyfranogiad isel yn niweidiol i iechyd y cyhoedd. Yn 2015, roedd 24 y cant o boblogaeth Cymru wedi’u categoreiddio’n ordew, ac roedd 59 y cant o’r boblogaeth dros bwysau. Mae problemau pwysau, wrth gwrs, yn creu problemau iechyd ychwanegol fel diabetes a phwysedd gwaed uwch, dau gyflwr sydd wedi cynyddu’n ddramatig yng Nghymru dros y degawd diwethaf.

Nawr, yn economaidd, mae ein llwyddiant yn Ewro 2016 hefyd yn creu cyfle gwych i hysbysebu Cymru fel cyrchfan i dwristiaid, nid yn unig i Ewropeaid, ond hefyd o amgylch y byd. Roeddwn yn falch o weld bod Llywodraeth Cymru wedi cymryd camau i arddangos cyrchfannau twristaidd ein cenedl ym Mhentref Ewrop, ac wedi buddsoddi mewn hysbysebion mewn nifer o ieithoedd i farchnata’r wlad wych hon, ac rwy’n gobeithio eu bod yn llwyddo i ddenu ymwelwyr. Nawr, yn ddomestig wrth gwrs, mae’r bencampwriaeth Ewropeaidd hefyd yn hwb da i’n clybiau a’n bariau a’n tafarndai lleol, ac rwy’n gwybod y byddaf yn gwneud fy rhan i helpu economi leol Sir Drefaldwyn am 2 o’r gloch yfory.

Felly, gyda llawer o lygaid yn gwylio’r tîm mewn lolfeydd a thafarndai a pharthau cefnogwyr ar draws Cymru, ond hefyd yn Ffrainc, mae Ewro 2016 yn darparu cyfle gwych i annog pobl i gymryd rhan mewn chwaraeon ar draws Cymru yn awr ac yn y dyfodol, ac rwy’n mawr obeithio bod Llywodraeth Cymru, gan weithio wrth gwrs mewn partneriaeth â chyrff eraill y Llywodraeth, awdurdodau lleol a phartneriaid allweddol, yn adeiladu ar lwyddiant ein tîm pêl-droed er mwyn cynyddu’r niferoedd sy’n cymryd rhan mewn chwaraeon, yn enwedig ymysg y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, a bod camau’n cael eu rhoi ar waith i wella iechyd cyhoeddus dynion Cymru a merched Cymru.

Yn olaf, mae digwyddiadau fel hyn yn dod ag ymdeimlad enfawr o falchder cenedlaethol, ac rwyf am fanteisio ar y cyfle hwn i ddymuno pob lwc i’n tîm pêl-droed yfory ac ar gyfer gweddill y bencampwriaeth. [Aelodau’r Cynulliad: ‘Clywch, clywch.’]