Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Mae’n dymor gwleidyddol newydd, a dyma ni unwaith eto gyda Mesur Cymru newydd gan San Steffan. Unwaith yn rhagor, mae hi’n siom bod San Steffan wedi penderfynu gwrthod trosglwyddo cyfrifoldebau i Gymru a fydd yn gwella canlyniadau polisi i’n pobl, yn sicrhau atebolrwydd gwell ac, yn bwysig, yn delifro cydraddoldeb gwleidyddol i Gymru.

Lywydd, rwyf am ganolbwyntio ar yr elfen blismona yng nghynnig Plaid Cymru y prynhawn yma. Yn hanesyddol, wrth gwrs, mae plismona yr ynysoedd yma wedi esblygu dros y tair canrif ddiwethaf: yn y dechrau gyda’r gwasanaeth heddlu cyntaf yn Glasgow, ac yn yr ail ganrif ar bymtheg dros Brydain i gyd. Yn wir, dilynodd plismona proffesiynol patrwm o ddatblygu yn lleol iawn, iawn, gyda phob awdurdod lleol yng Nghymru yn gyfrifol am blismona erbyn canol y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Yn fuan, daeth fframwaith ar gyfer plismona ar lefel llywodraethol dros Gymru a Lloegr gyda deddfwriaeth ar wahân, wrth gwrs, i’r Alban yn adlewyrchu’r cyfansoddiad ar y pryd. Nawr, onid yw hi’n amser i’r plismona yng Nghymru adlewyrchu’r realiti cyfansoddiadol a pholisi cyfoesol gan, wrth gwrs, gadw wrth wraidd yr elfen hanesyddol o atebolrwydd lleol?

Yn ystod proses y comisiwn Silk—rydych chi’n cofio hynny, rwy’n siŵr—derbyniwyd tystiolaeth am sut y mae’r fframwaith polisi yn cael ei osod ar ran Cymru gan San Steffan. Yn fwyfwy, mae’r fframwaith yna yn fetropolitan yn ei weledigaeth. Er bod y gwasanaethau argyfwng yng Nghymru yn cydweithio yn dda, cafwyd tystiolaeth gan Silk y byddent yn gweithio’n well fyth drwy ddatganoli plismona. Yn wir, mae plismona, fel y gwasanaeth ambiwlans a’r gwasanaeth tân ac achub, yn rhan o wasanaethau dydd i ddydd, fel addysg ac iechyd, yn rhan annatod o’r gwasanaethau cyhoeddus, ac mae’n ‘anomaly’ felly fod plismona yng Nghymru yn wahanol i bob un prif wasanaeth cyhoeddus arall, yn y ffaith nad ydyw wedi’i ddatganoli.

Mae pob un o’r gwasanaethau cyhoeddus yn gweithio yn agos iawn gyda’i gilydd. Mae pob un yn cael effaith ar y llall, ac er lles cysondeb a gwell gwasanaeth i ddinasyddion, byddai cysondeb yn eu hatebolrwydd o fudd i bawb.

Yn wir, mae’r ffaith bod plismona yn ganolog i wasanaethau cyhoeddus Cymru yn cael ei adlewyrchu yn y ffaith bod Llywodraeth Cymru ei hunan yn cyfrannu yn sylweddol tuag at blismona yn ariannol, er nad oes ganddi grym uniongyrchol gwleidyddol na chyfreithiol yn y maes. Llywodraeth Cymru yw’r unig Lywodraeth yr ynysoedd yma sydd yn cyfrannu yn ariannol tuag at blismona heb rym uniongyrchol dros y maes yna.

Hoffwn hefyd gyfeirio at y pwynt ehangach o’r angen am Fesur Cymru sydd yn gynaliadwy. Er fy siom gyda’r Mesur diweddaraf, fel y Mesur cyn hynny, a’r un cyn hynny, a’r un cyn hynny, rwy’n gobeithio’n fawr iawn bod modd i’r pleidiau gydweithio i sicrhau cydraddoldeb cenedlaethol i Gymru gyda’r cenhedloedd eraill yn y wladwriaeth yma. Yn wir, ym maes plismona, mae Cymru y tu ôl, yn awr, hyd yn oed Manceinion a Llundain.