Wel, mae ei blaid ef yn yr Alban o blaid gweld plismona’n cael ei drin yn yr Alban. Felly, a yw ei blaid yn yr Alban yn griw o ymwahanwyr am eu bod yn defnyddio’r ddadl honno felly? Nid wyf yn meddwl y gallwn gael safonau dwbl mwyach o ran datganoli i Gymru. Fel y dywedais o’r blaen, dylai Cymru gael ei thrin yn ôl yr un egwyddorion a’r un llinellau â’r Alban a Gogledd Iwerddon yn wir.

Felly, i mi, y cwestiwn yw hwn: mae’n gwneud y pwynt fod comisiynwyr yr heddlu a throseddu yn cynrychioli elfen o ddatganoli, ac mae yna elfen o wirionedd yn yr hyn a ddywed. Ond i mi, mater i’r sefydliad hwn yw a ddylid cael comisiynwyr yr heddlu a throseddu ai peidio. Yn wir, ni chawsom ddewis; cawsant eu gorfodi arnom gan y Senedd yn San Steffan, pan allai’r penderfyniad fod wedi bod yn un ar gyfer pobl Cymru mewn gwirionedd. Efallai y byddent wedi penderfynu eu bod eu heisiau. Ond ni chafodd y penderfyniad hwnnw ei roi gerbron pobl Cymru. Rwy’n ei atgoffa hefyd, wrth gwrs, fod yr holl ymgeiswyr yn etholiadau comisiynwyr yr heddlu a throseddu nad oedd eisiau gweld plismona’n cael ei ddatganoli i gyd wedi colli, gan gynnwys, wrth gwrs, ei gomisiynydd heddlu a throseddu ei hun yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru nad oedd eisiau datganoli plismona, ond a oedd hefyd eisiau i’r gwasanaeth tân fod heb ei ddatganoli, ac fe gollodd o gryn dipyn. Dylai hynny ddweud wrtho lle mae pobl Cymru’n sefyll ar y mater hwn.

Crybwyllwyd mater ehangach y system gyfiawnder. Rwy’n gwybod bod gan arweinydd yr wrthblaid farn gref ar y gwasanaeth prawf, fel rhywun sydd wedi gweithio yn y gwasanaeth prawf, ac rwy’n cytuno â llawer o’r hyn y mae wedi’i ddweud. Fe fydd yn gwybod bod y Bil drafft a gyflwynwyd gennym yn edrych ar ddatganoli’r system gyfiawnder, ond ymhen ychydig o flynyddoedd. Y rheswm pam y mae hynny’n synhwyrol i mi yw y gall datganoli’r heddlu ddigwydd yn weddol hawdd. Mae’n fater syml o fabwysiadu strwythur sy’n bodoli eisoes. O ran y system gyfiawnder, yn enwedig y carchardai, ni fu gan Gymru system garcharau integredig erioed, yn wahanol i’r Alban a Gogledd Iwerddon. Byddai’n rhaid iddi gael ei chreu ac mae hynny’n cymryd amser. Felly, mae angen gwneud rhagor o waith ar sut y gallai’r system gyfiawnder gael ei ffurfio yn y dyfodol. Ond rwy’n rhannu ei phryderon ynglŷn â’r gwasanaeth prawf. Rwy’n rhannu ei phryderon nad yw cyfiawnder ar gael i bobl mwyach.

Bûm yn gweithio mewn rhan wahanol o’r system iddi hi, ac rwy’n cofio dyddiau pan oedd pobl yn cael cynrychiolaeth. Nid yw hynny’n wir yn awr. Mae’r llysoedd yn llawn o ymgyfreithwyr drostynt eu hunain yn awr. Rhaid egluro’r gyfraith iddynt. Mae hynny’n golygu, wrth gwrs, fod gennych bobl yn eithaf aml yn y llysoedd teulu sydd am sicrhau eu bod yn gallu gweld eu plant—mae’n bosibl fod eu plant mewn gofal—maent yn ymgyfreithwyr drostynt eu hunain ac maent yn cystadlu yn erbyn cyfreithwyr awdurdodau lleol. Nid oedd hynny’n digwydd yn y gorffennol oherwydd bod cymorth cyfreithiol ar gael. Nid yw hynny’n deg. Mae gennym lysoedd troseddol yn llawn o bobl heb gynrychiolaeth; rhaid egluro’r gyfraith iddynt ac maent yn cystadlu yn erbyn erlynwyr sy’n gyfreithwyr. Nid yw hynny’n deg. Mae hefyd yn golygu bod y llysoedd bellach yn treulio llawer iawn o amser yn egluro’r gyfraith i bobl ac mae hynny’n arafu gwaith y llysoedd. Felly, mewn gwirionedd, os ydych yn arbed arian, mae’n ymddangos, drwy dorri cymorth cyfreithiol, nid yw ond yn golygu mwy o gost yn y system llysoedd. Mae’r hyn a digwyddodd gyda chymorth cyfreithiol wedi bod yn warthus. Mae cynrychiolaeth wedi diflannu.

Mae’r system gyfiawnder wedi rhoi’r argraff fod Cymru yn rhyw fath o atodiad i’r system gyfiawnder. Ceir llawer llai o lysoedd ac mae’n llawer anoddach sicrhau mynediad at gyfiawnder bellach. Mae yna ddadleuon, i mi, dros edrych ar ddatganoli’r system gyfiawnder, er bod yn rhaid i mi ddweud, o fy safbwynt i, byddai’n rhywbeth a fyddai’n cymryd peth amser. Byddai’r awdurdodaeth ar wahân yn golygu system llysoedd ar wahân. Rwy’n credu ei fod yn ateb deniadol i gael awdurdodaeth benodol yn ffurfiol, ond rhannu’r system llysoedd. Ond nid rhannu’r system llysoedd o ran peidio â chael unrhyw lais ynddi ac nid rhannu system llysoedd sy’n cael ei gweinyddu’n gyfan gwbl o Whitehall, ond system llysoedd wedi’i rhannu go iawn a all ddarparu system gyfiawnder i bobl Cymru.

Wel, gwyddom fod yna rywfaint o drafodaeth i ddod ar y Bil hwn. Mae yna nifer o feysydd lle bydd cytundeb. Mae rhai meysydd lle na fydd fawr o gytundeb, yn amlwg. A yw’r Bil yn rhoi cyfle i symud Cymru ymlaen o ran datganoli pwerau pellach? Yr ateb yw ‘ydy’, ond y peth trist yw na all fod yn setliad cynaliadwy oherwydd y gwrthwynebiad i bethau fel awdurdodaeth, y gwrthwynebiad i bethau fel plismona. I mi, byddai’n well manteisio ar y cyfle yn awr i gael Bil sy’n gallu gwrthsefyll prawf amser yn hytrach na gweld ein hunain, fel rwy’n amau ​​y byddwn, yn ôl ymhen pum mlynedd yn edrych ar y materion roedd y Bil hwn ar ei ffurf bresennol yn methu â mynd i’r afael â hwy. Rwy’n credu bod hynny’n drueni, ond rwy’n edrych ymlaen at y trafodaethau yn y Senedd hon a Senedd y DU, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod yn cael y pwerau cywir i allu cyflawni dros bobl Cymru.