Part of the debate – Senedd Cymru am 3:23 pm ar 29 Mehefin 2016.
Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch ein bod wedi cael y ddadl hon. Roedd yn fyr, ond yn flasus, ac rwy’n meddwl bod Sian Gwenllian wedi nodi’n hynod o dda, mewn araith agoriadol gryno iawn ond wedi’i thargedu’n dda, y rheswm pam y cyflwynasom y ddadl hon.
Wrth gwrs, pan gyflwynasom y ddadl, nid oeddem yn gwybod y byddai’r Cynulliad ei hun yn pleidleisio heddiw gan ddefnyddio math o gynrychiolaeth gyfrannol, oherwydd cawsoch bleidlais ail ddewis ar gyfer dewis Cadeiryddion eich pwyllgorau heddiw, ac rydych wedi derbyn nad ydych yn cael system y cyntaf i’r felin drwy’r amser ar gyfer popeth sy’n digwydd. Felly, rwy’n credu bod hynny’n dwll bach yn y dadleuon yn erbyn system y cyntaf i’r felin, ac yn gam bach ymlaen dros gynrychiolaeth fwy cyfrannol. Os ydym yn defnyddio’r system ar gyfer Cadeiryddion ein pwyllgorau, yna’n sicr dylem fod yn ei defnyddio ar gyfer ethol ein Haelodau. [Torri ar draws.] Rhai o Gadeiryddion ein pwyllgorau, ie—yn hollol. Roeddwn yn barod am etholiad; nid oes ots gennyf.
Rwyf eisiau setlo un peth, gan fod y Prif Weinidog wedi bod yn creu ychydig bach o helynt, gyda chymorth galluog Dafydd Elis-Thomas, yn anffodus, ar union eiriad y cynnig hwn. Mae’r cynnig yn glir iawn:
‘Yn credu y dylai Bil Cymru wneud darpariaeth i alluogi Cynulliad Cenedlaethol Cymru i gyflwyno pleidlais sengl drosglwyddadwy’.
Rydym ni ym Mhlaid Cymru yn cefnogi pleidlais sengl drosglwyddadwy, felly wrth gwrs, byddwn yn awyddus i ddadlau dros bleidlais sengl drosglwyddadwy. Ond nid oes dim yn y cynnig sy’n dweud mai o dan ddarpariaethau Bil Cymru yn unig y cawn gyflwyno pleidlais sengl drosglwyddadwy. Rydym am i Fil Cymru wneud darpariaeth i’n galluogi i gyflwyno pleidlais sengl drosglwyddadwy. Gallem gyflwyno system arall—wrth gwrs y gallem—ac felly nid oes unrhyw beth rhwng ein cynnig a gwelliant y Llywodraeth mewn gwirionedd, ar wahân i’r ffaith nad yw’r Llywodraeth yn derbyn pleidlais sengl drosglwyddadwy, gan mai dyna realiti’r peth: nid yw’r Blaid Lafur yn derbyn pleidlais sengl drosglwyddadwy.
Byddai’n llawer mwy gonest pe bai gwelliant y Llywodraeth ond yn dweud hynny. O leiaf roedd llefarydd y Ceidwadwyr yn onest iawn yn dweud, ‘Nid ydym yn gwybod beth rydym ei eisiau ar hyn o bryd’. Rwy’n meddwl y gallai hynny fod â rhywbeth i’w wneud â’r ffaith fod gennym Lywodraeth Geidwadol a allai alw am refferendwm ar adael yr UE ar ôl cael eu hethol gyda mwyafrif o 12 ar 37 y cant o’r bleidlais. Ac ni all hynny barhau. [Torri ar draws.] Ni all hynny barhau. [Torri ar draws.] Cytunaf ei fod yn y maniffesto, wrth gwrs ei fod, ond ni ddylech byth fod wedi cael mwyafrif. Ni ddylech fod â mwyafrif yn San Steffan ar 37 y cant o’r bleidlais. Dylai fod 82 o ASau UKIP—dylai fod 82 o ASau UKIP. A phe bai gennym San Steffan a fyddai wedi adlewyrchu llais UKIP dros y 10 mlynedd diwethaf, efallai na fyddem wedi cael refferendwm. Efallai y byddai gennym ffyrdd mwy cynnil o archwilio’r dyfnderoedd mawr a’r ffynnon o anhapusrwydd y mae pobl yn ei deimlo tuag at y system etholiadol, na fyddai wedi arwain at ddewis deuaidd, sy’n dweud, ‘Os ydych yn anhapus â gwleidyddiaeth, pleidleisiwch dros adael’, ond byddai wedi bod yn ffordd lawer mwy cynnil o fynegi’r safbwyntiau cryfion hynny yn y system etholiadol briodol. Ac efallai, pe baem wedi cael yr ASEau hynny—ASau; nid ASEau, ond ASau—o UKIP dros y 10 mlynedd diwethaf yn mynegi’r rhwystredigaethau hynny sydd ganddynt a’r safbwyntiau polisi perffaith dderbyniol a oedd ganddynt, ni fyddem wedi wynebu sefyllfa, yr wythnos diwethaf, pan oedd pobl yn meddwl, ‘Mae’n bryd dweud "na" wrth y math o wleidyddiaeth rydym wedi’i chael ers amser mor hir, a’r ffordd o wneud hynny yw pleidleisio dros adael yr Undeb Ewropeaidd’, gan dorri eu trwynau i sbeitio’u hwynebau. Ond dyna’r sefyllfa rydym ynddi.
Mae Plaid Cymru wedi ymrwymo i bleidlais sengl drosglwyddadwy. Efallai na fyddwn yn ennill y ddadl dros bleidlais sengl drosglwyddadwy yn y pen draw, oherwydd gallai fod grym yma yn y Cynulliad sy’n dadlau dros fath gwahanol o gynrychiolaeth gyfrannol. Wedi’r cyfan, mae gennym ryw fath o gynrychiolaeth gyfrannol yn awr gyda system y rhestr. Ond byddwn yn parhau i ddadlau dros bleidlais sengl drosglwyddadwy yn absenoldeb unrhyw ddadl dros ddewis amgen i wella gwleidyddiaeth, na chafodd ei awgrymu gan y Ceidwadwyr na Llafur heddiw. Oni bai ein bod yn gwneud rhywbeth am system y cyntaf i’r felin, rydym wedi ein condemnio i bolareiddio trafodaeth bob amser ac i gael y math o benderfyniadau a gawsom yr wythnos diwethaf. Gadewch i ni ddeffro ein gwleidyddiaeth, gadewch i ni groesawu pobl ifanc i mewn, gadewch i ni roi’r bleidlais iddynt hwy hefyd, a gadewch i ni sicrhau bod gennym fforwm gwell a democratiaeth seneddol gynrychiadol well ar lefel Cymru ac ar lefel y DU sydd, felly, yn mynegi rhwystredigaeth a chwynion pobl yn iawn, heb ein harwain at yr addewidion ffug a’r dewisiadau ffug a gawsom yr wythnos diwethaf.