Wel, mewn gwirionedd, yn gynharach, fe ddywedoch fod y mynyddoedd y tu ôl i Bort Talbot yn ei wthio i gyd i fy nghyfeiriad i. Ond gallaf ddweud wrthych mai dyna beth ydyw, beth bynnag. Mae David Rees eisoes wedi sôn am y problemau gyda Phort Talbot, ac nid oes arnaf eisiau tynnu gormod o sylw at y rheini. Efallai y dylwn gyfaddef, fodd bynnag, fy mod yn cyfrannu at yr ansawdd aer gwael pan fyddaf yn gyrru fy nghar sy'n ddadchwythedig yn artiffisial i Abertawe bob dydd. Pan fyddaf yn gwneud hynny, rwy’n pasio un—neu ddau, rwy’n meddwl—o’r chwe bwrdd negeseuon electronig sy’n nodwedd ryfedd o dirlun dinas Abertawe. Arwyddion yw’r rhain a gynlluniwyd i fynd â data o 47 gorsaf fonitro o gwmpas y ddinas, gan nodi ym mha ardaloedd y mae lefelau llygredd yn codi’n rhy uchel ar unrhyw adeg, ac ailgyfeirio traffig lleol wedyn i osgoi’r ardaloedd problemus, neu’r ardaloedd pesychlyd hynny. Nid wyf yn siŵr os ydynt i fod i leihau llygredd aer ynddynt eu hunain, neu ein hamddiffyn rhagddo, oherwydd ar hyn o bryd, nid ydynt yn gwneud y naill neu’r llall. Nid yw’r arwyddion hyn, a gostiodd £100,000 i Lywodraeth Cymru yn ôl yn 2012, yn gweithio.

Fis diwethaf, nododd Sefydliad Iechyd y Byd fod lefelau llygredd aer yn Abertawe—nid Port Talbot, yn unig—bellach yn codi’n uwch na’r canllawiau ar ansawdd aer yr amgylchedd, ac er ei fod yn enwi Port Talbot, nid wyf yn credu bod y wobr am y dref fwyaf llygredig yng Nghymru yn un y dylem ymladd amdani, hyd yn oed yn erbyn Crymlyn. A bod yn onest, nid wyf yn credu bod angen i Iechyd Cyhoeddus Cymru ddarganfod cydberthynas uniongyrchol rhwng llygredd aer a chynnydd mewn clefydau anadlol—er ei bod yn braf cael cadarnhad o’r hyn sy’n amlwg wrth gwrs. Mae clefydau anadlol yn arbennig o gyffredin ymysg pobl hŷn yng Nghymru, a chynghorodd DEFRA y llynedd, gan fod pobl hŷn yn fwy tebygol o ddioddef cyflyrau’r galon a’r ysgyfaint, dylid ymdrechu mwy i’w gwneud yn ymwybodol o effaith llygredd aer yn eu hamgylchedd eu hunain.

Bu farw cyfanswm o 29,776 o bobl o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn 2012 yn y DU. Rwy’n meddwl ei fod yn nifer go uchel, beth bynnag, ond roedd 27,000 o’r rheini dros 65 oed. Caiff dros 45,000 o bobl yng Nghymru eu derbyn i’r ysbyty bob blwyddyn â chyflyrau anadlol megis clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint a chanser yr ysgyfaint, a gydag iechyd pobl hŷn—sydd eisoes yn creu heriau cymhleth i’r GIG—yn fwy tebygol o gael ei effeithio gan lygredd ac ansawdd aer isel, yn sicr mae dadl gref, onid oes, y byddai strategaeth allyriadau isel clir ac effeithiol ar gyfer Cymru, wedi’i rhoi ar waith yn briodol, yn lleihau’r effaith ar y GIG a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru—nid yn unig o ran yr £20 biliwn a grybwyllwyd gan un o’r siaradwyr yn gynharach, ond o ran lleihau profiadau personol gwael i lawer o bobl hŷn sydd ag amrywiaeth o gyflyrau cyd-forbid.

Rwy’n credu’n gryf y dylai pobl fod yn rhan o’r broses o ddatrys eu problemau eu hunain. Cymerwch y diweddar, yn anffodus, a’r anhygoel, Margaret Barnard o grŵp Anadlu’n Rhydd Cwm Nedd, a gafodd ddiagnosis o glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn ôl yn 2005, ac a dreuliodd 10 mlynedd nesaf ei bywyd yn gweithio gyda Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint yn lleol er mwyn codi ymwybyddiaeth o glefydau anadlol a’u hachosion, ac yn ymladd am welliannau i ddyluniad ocsigen cludadwy. Llwyddodd hefyd i wneud i mi abseilio a threchu ofn uchder er mwyn codi arian ar gyfer Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, felly dyna pa mor berswadiol oedd hi.

Ond weithiau, mae’n rhaid i’r Llywodraeth arwain—ac rwy’n credu bod hwn yn un o’r achlysuron hynny. Wrth gwrs, er bod angen i ni i gyd reoli ein hymddygiad ein hunain, er mwyn osgoi amrywiaeth o glefydau a chyflyrau wrth i ni fynd yn hŷn—bwyta’n well, gwneud mwy o ymarfer corff, rhoi’r gorau i smygu ac yn y blaen—nid yw mor hawdd rheoli ein cysylltiad ag ansawdd aer gwael. Oherwydd nid yw un car trydan—gadewch i ni fod yn realistig—yn gwneud y gwahaniaeth. Mae hyn yn galw am weithredu ar lefel y boblogaeth ac rwy’n credu y dylai pob Llywodraeth yn y DU edrych ar draws y byd, nid ar Ewrop yn unig, i gael ysbrydoliaeth ar hyn, nid yn unig ynglŷn â beth i’w osgoi, ond hefyd, wrth gwrs, beth i’w fabwysiadu. Rwy’n gwybod bod peth amser ers hynny, ond yn 1996, cyflwynodd Llywodraeth y DU grantiau PowerShift i gynorthwyo cwmnïau i addasu eu fflyd o gerbydau i nwy petrolewm hylifedig, sy’n creu 88 y cant yn llai o lygredd na diesel. Ond cafodd y cynllun ei ddirwyn i ben yn y 2000au, gyda’r canlyniad fod busnesau, ac aelodau o’r cyhoedd o bosibl, wedi troi eu cefnau ar nwy petrolewm hylifedig ac wedi newid yn ôl i betrol a diesel. A dim ond yn awr, tua 20 mlynedd yn ddiweddarach, pan fo’r ceir hybrid a thrydan yn dod yn fwy cyfarwydd, y gwelwn fod hwnnw’n gyfle a gollwyd.

Er fy mod yn credu y gall trethi carbon fod yn rhan o’r ateb, mae defnydd rhy llawdrwm yn eu gwneud yn darged hawdd i’w feio, onid yw, pan fo diwydiannau’n wynebu trafferthion. Credaf y gall ysgogiadau i’n diwylliant gyrru ein helpu fel unigolion i wneud cyfraniad ystyrlon gan y boblogaeth gyfan i ansawdd aer gwell.