6. 6. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Gweithlu’r GIG

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:05 pm ar 14 Medi 2016.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 4:05, 14 Medi 2016

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gynnig dadl y Ceidwadwyr Cymreig a gyflwynwyd yn enw fy nghyd-Aelod, Paul Davies, lle gofynnwn i’r Cynulliad Cenedlaethol nodi bod cadw’r gweithlu rheng flaen yn her fawr sy’n wynebu’r GIG yng Nghymru. Gofynnwn i Lywodraeth Cymru amlinellu ei hymateb i gynnydd diweddar yn nifer y swyddi meddygon gwag yn y GIG yng Nghymru, ac i weithredu strategaeth glir, gynhwysfawr sy’n amlinellu sut y bydd Llywodraeth Cymru yn blaenoriaethu recriwtio a chadw staff rheng flaen.

Gofynnwn hefyd i’r Cynulliad Cenedlaethol gydnabod bod salwch sy’n gysylltiedig â straen yn gynyddol gyfrifol am y ffaith fod staff y gwasanaeth ambiwlans yn absennol o’r gwaith, a’r effaith y gallai hyn ei chael ar recriwtio a chadw staff yn y tymor hwy. Yn ogystal, o ystyried y ffigurau moel ar salwch sy’n gysylltiedig â straen yn y gwasanaeth ambiwlans, hoffem glywed sut y bydd Llywodraeth Cymru yn mynd i’r afael â materion sy’n ymwneud â morâl isel staff yn ystod y pumed Cynulliad. Mae gwasanaethau rheng flaen, yn enwedig ymarfer meddygol, yn wynebu storm berffaith. Mae cyfuniad o ddigwyddiadau, penderfyniadau ac amgylchiadau, y gellid ymdrin â phob un ohonynt ar eu pen eu hunain, yn cyfuno i greu sefyllfa ddigynsail lle mae’r gwasanaeth yn ei chael hi’n anodd darparu gofal amserol a chynhwysfawr i’r cyhoedd mewn nifer fawr o feysydd. Mae’r llanw cynyddol o afiechyd sy’n pwyso ar wasanaethau rheng flaen yn creu tensiwn enfawr mewn ymarfer meddygol. Cafwyd cynnydd sylweddol yn nifer y bobl sy’n ceisio triniaeth.

Dangosodd arolwg iechyd Cymru, a gyhoeddwyd ym mis Mehefin, fod 51 y cant o bobl yng Nghymru yn ymladd salwch, mae achosion o bwysedd gwaed uchel wedi codi i 20 y cant o’r boblogaeth, salwch anadlol i 14 y cant, a salwch meddwl i ychydig dros 4 y cant—a phob un ohonynt yn rhoi straen cynyddol ar ymarfer meddygol. Mae’n destun pryder fod canfyddiad pobl ynglŷn â’u hiechyd wedi gostwng hefyd, gydag un o bob pump o bobl yn ystyried bod eu hiechyd yn wael. Rhaid i ni gofio hefyd, wrth drafod pwysau ychwanegol ar wasanaethau, fod gan Gymru gyfran lawer yn fwy o bobl 85 mlwydd oed a hŷn, o gymharu â gweddill y DU. Gyda phobl yn byw’n hirach rydym yn gweld cynnydd yng nghyfraddau salwch sy’n gysylltiedig ag oedran megis dementia a rhai mathau o ganser.

Un enghraifft fyddai’r cynnydd mewn diagnosis o ganser. Roedd achosion o ganser, yn gyffredinol, 14 y cant yn uwch dros y 10 mlynedd diwethaf, gyda’r cynnydd mwyaf ymysg menywod rhwng 65 a 69 oed. Mae achosion o ganser yr ysgyfaint mewn menywod yn unig wedi codi 57 y cant. Enghraifft arall fyddai diabetes. Ers 1996 mae nifer y bobl sy’n byw gyda diabetes wedi dyblu yng Nghymru: mae gan 8 y cant o’r boblogaeth bellach naill ai diabetes math 1 neu fath 2, ac mae amcangyfrifon yn dangos bod nifer syfrdanol o bobl yng Nghymru, sef 540,000, mewn perygl o gael diabetes math 2. Ar ben hynny, amcangyfrifir mai diabetes sydd i gyfrif am 10 y cant o gyllideb flynyddol GIG Cymru, ond caiff 80 y cant o’r arian ei wario ar reoli cymhlethdodau y gellid bod wedi atal y rhan fwyaf ohonynt.

Fel cenedl, dylid ystyried ein cyfraddau gweithgarwch corfforol hefyd mewn unrhyw drafodaeth ar ein hiechyd cyffredinol. Mae unigolion anweithgar yn gorfforol yn treulio, ar gyfartaledd, 38 y cant yn fwy o ddiwrnodau yn yr ysbyty; mae nifer eu hymweliadau â meddygon teulu 5.5 y cant yn uwch, mae eu defnydd o wasanaethau arbenigol 13 y cant yn uwch, ac mae nifer eu hymweliadau â nyrsys 12 y cant yn uwch nag unigolion egnïol. Mae anweithgarwch yn llofrudd cudd, sy’n cyfrannu at un o bob chwe marwolaeth yn y DU—yr un lefel ag ysmygu. Fodd bynnag, mae mwy nag un o bob tri pherson yng Nghymru yn anweithgar, yn methu bod yn egnïol am fwy na 30 munud yr wythnos.

Hefyd, mae angen i lawer mwy o bobl dderbyn bod llawer o achosion afiechyd yn gymdeithasol yn hytrach na meddygol o ran eu tarddiad. Defnyddiaf y gair ‘derbyn’ yn ofalus iawn gan fy mod yn credu bod yna gydnabyddiaeth fod llawer o’r hyn sy’n peri salwch mewn pobl yn deillio o achosion cymdeithasol; fodd bynnag, nid pawb sy’n derbyn mai gwaith system sy’n seiliedig ar fodel meddygol yw delio ag afiechydon cymdeithasol canfyddedig.

I ddangos fy mhwynt, mewn cyfarfod diweddar gyda meddygon sy’n ymarfer, dywedodd un fod gwrando ar fenywod di-glem yn gymdeithasol yn crio am fod eu cariadon wedi eu gadael yn creu pwysau ar eu hamser. Os gallwn dderbyn efallai fod pobl sy’n crio yno am eu bod yn dioddef o iselder ac angen cwnsela, ac y gallwn eu cyfeirio at gwnselwyr, yna byddwn yn dadlau mai gofal sylfaenol ar ei orau yw hynny a sut y mae angen i ni ei siapio. Mae cyfle mewn gofal sylfaenol i atal tristwch rhag troi’n iselder; rhag troi’n anobaith; rhag troi’n ormod o alcohol neu gyffuriau; a rhag troi’n afiechyd ac analluogrwydd tymor hir. Boed yn gymdeithasol neu’n feddygol, mae’r cynnydd yn nifer y bobl sy’n chwilio am help yn cymhlethu’r pwysau ar bractisau cyffredinol sydd eisoes yn cael trafferth gyda’r newid cynyddol yn nemograffeg meddygon mewn ymarfer cyffredinol. Rwy’n derbyn bod niferoedd meddygon teulu—