Yn dilyn cyhoeddi gweledigaeth ar gyfer twf gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru ar gyfer economi gogledd Cymru a’i chyflwyno i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru, mae’r cynnig hwn yn ddiedifar yn ymwneud â gogledd Cymru.

Cefnogir y weledigaeth gan arweinwyr a phrif weithredwyr y chwe awdurdod unedol yn y rhanbarth, Clwb Busnes Gogledd Cymru, Prifysgol Bangor, Prifysgol Glyndŵr, Coleg Cambria a choleg Grŵp Llandrillo Menai.

Mae Gogledd Cymru yn rhanbarth unedig gydag ymdeimlad cryf o hunaniaeth, ac mae’r weledigaeth yn rhoi cyfeiriad clir ar gyfer cynllunio yn y dyfodol. Mae’n nodi nodau a dyheadau a rennir

‘Rhanbarth hyderus, cydlynol sydd â thwf economaidd cynaliadwy, sy’n elwa i’r eithaf o lwyddiant sectorau economaidd gwerth uchel a’i gysylltiad ag economïau Pwerdy’r Gogledd ac Iwerddon’.

Er ein bod yn cytuno â gwelliant 1 Plaid Cymru am bwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth ar gyfer Cymru gyfan, nid yw’n briodol ar gyfer y ddadl hon sydd ar ogledd Cymru yn benodol. Fodd bynnag, byddwn yn cefnogi gwelliant 2 Plaid Cymru, sy’n cyfateb i gynigion y Ceidwadwyr Cymreig am gerdyn teithio ar drafnidiaeth integredig ar gyfer Cymru gyfan, gan gydnabod y byddai cynllun penodol i ogledd Cymru yn fater ar gyfer gogledd Cymru o dan y pwerau datganoledig y mae’n eu ceisio. Mae ein cynnig yn cydnabod pwysigrwydd cysylltiadau trafnidiaeth yng ngogledd Cymru a rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr a chanolbarth Lloegr, ac mae’n credu bod y cynigion sydd wedi eu cynnwys yn ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf yr Economi yng Ngogledd Cymru’ yn cynnig sail ar gyfer gwella perfformiad economaidd gogledd Cymru.

Cyhoeddodd Llywodraeth y DU, yn ei chyllideb ym mis Mawrth 2016 ei bod yn agor

‘y drws i gynllun twf ar gyfer gogledd Cymru’ ac y byddai, yn hollbwysig, yn disgwyl i Lywodraeth nesaf Cymru ddatganoli pwerau i lawr a buddsoddi yn y rhanbarth fel rhan o unrhyw gytundeb yn y dyfodol. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi annog partneriaid lleol i flaenoriaethu eu cynigion, sef yn union yr hyn y mae’r weledigaeth hon ar gyfer twf yn ei wneud wrth alw am ddatganoli pwerau gan Lywodraeth Cymru dros gyflogaeth, trethi, sgiliau a thrafnidiaeth, gan ddweud y byddai hyn yn hybu’r economi, swyddi a chynhyrchiant, yn creu o leiaf 120,000 o swyddi ac yn chwyddo gwerth yr economi leol o £12.8 biliwn i £20 biliwn erbyn 2035.

Fel y mae’r weledigaeth yn datgan:

‘Mae’r rhanbarth wedi’i baratoi ac yn barod i dderbyn cyfrifoldebau a phwerau newydd ar benderfyniadau allweddol sy’n effeithio arno... drwy ymagwedd "Tîm Gogledd Cymru”.’

Ymhlith yr enghreifftiau y maent yn eu darparu mae:

‘Integreiddio rhaglenni cyflogaeth a sgiliau ar y lefel ranbarthol’, gan gynnwys mentrau sgiliau Llywodraeth Cymru

‘i fynd i’r afael â diweithdra mewn ffordd lawer mwy ystyrlon ac effeithiol’; cronfa fuddsoddi wedi’i gwarantu gan asedau y gellid ei chyflawni pe bai asedau awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus Llywodraeth Cymru ‘yn cael eu pwlio’;

‘Cynllunio defnydd tir strategol... adnabod cyflenwad tir sydd ei angen ar gyfer twf tai’ a thwf economaidd

‘yn fwy rhanbarthol a strategol, ynghyd ag adnabod safleoedd strategol;’

‘Awdurdod trafnidiaeth rhanbarthol gyda’r cyfle i flaenoriaethu cynlluniau’ o bob rhan o’r rhanbarth;

‘Tîm cefnogi busnes a masnach’; a chyda chyfraddau busnes wedi’u datganoli i Gymru,

‘Pwerau cyllidol newydd ar y lefel ranbarthol’ yn enwedig ‘prosiectau Cyllid Cynyddu Treth’ a ariannir drwy enillion refeniw treth ardrethi busnes ychwanegol ‘o weithgareddau datblygu’r economi’.

Felly, mae angen i ogledd Cymru a Llywodraeth y DU glywed gan Lywodraeth Cymru sut y mae’n bwriadu ymateb a symud hyn yn ei flaen. Mae’n destun pryder felly fod arweinydd y tŷ Llywodraeth Cymru, pan alwais am ymateb Llywodraeth Cymru i’r weledigaeth ar gyfer twf gogledd Cymru yma yr wythnos diwethaf, wedi dweud eu bod yn aros am ymateb Llywodraeth y DU. Wel, oes, mae angen ymateb Llywodraeth y DU, ond byddwn yn dadlau ein bod angen ymateb Llywodraeth Cymru yn gyntaf, ac mae gogledd Cymru angen clywed ymateb Llywodraeth Cymru o ystyried mai eu prif alwadau yw’r rhai ar Lywodraeth Cymru i ddatganoli’n fewnol. Nid oedd safbwynt Llywodraeth Cymru, fel y’i disgrifiwyd ddoe, yn ddigon da felly, ac rydym yn gobeithio clywed gwell heddiw.

Byddai polisi’r Ceidwadwyr Cymreig, a amlinellwyd yn etholiad cyffredinol Cymru 2016, yn creu pwerdy gogledd Cymru. Trwy weithio gydag awdurdodau lleol, grwpiau busnes a’r sector gwirfoddol, byddai’r Ceidwadwyr Cymreig yn datganoli ysgogwyr economaidd allweddol ac yn darparu gwir ddatganoli i ogledd Cymru, gan ddatganoli pwerau i fwrdd rhanbarthol gogledd Cymru, cyflwyno ysgogwyr twf economaidd i ogledd Cymru a gadael i fusnesau a phobl gymryd rheolaeth. Byddai’r rhain yn cynnwys pwerau ychwanegol dros ardrethi busnes, cynllunio a thrafnidiaeth integredig drwy gorff annibynnol.

Mewn cyfarfod ym mis Tachwedd 2012, a fynychwyd gan arweinwyr a phrif weithredwyr awdurdodau lleol a’r gymuned fusnes yng ngogledd Cymru, ac a gadeiriwyd gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar y pryd, David Jones, cytunwyd y byddai Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn datblygu achos busnes ar gyfer trydaneiddio’r rheilffordd o Gaergybi i Crewe ac yn datblygu camau gweithredu a strategaethau ar gyfer trafnidiaeth yng ngogledd Cymru.

Cyhoeddwyd adroddiad Growth Track 360 ym mis Mai 2016 gan Gynghrair Mersi a’r Ddyfrdwy, Partneriaeth Leol Swydd Gaer a Warrington a Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, i alw am fuddsoddi sylweddol yn y rheilffyrdd i alluogi twf yn economi trawsffiniol gogledd Cymru a rhanbarth Mersi a’r Ddyfrdwy. Cyn hyn, nododd dogfen gogledd Cymru a Phwerdy’r Gogledd, ‘Fast Track to Growth’ fod gogledd Cymru, ardal Mersi a’r Ddyfrdwy yn Swydd Gaer a choridor yr M56 a’r A55 yn ffurfio economi ranbarthol sy’n werth £35 biliwn, ac mae 1 filiwn o deithiau cymudo trawsffiniol rhwng gogledd Cymru a gogledd-orllewin Lloegr bob mis. Ychwanegodd, fodd bynnag, mai yng ngogledd Cymru y mae’r gyfran uchaf o bobl sy’n teithio i’r gwaith yn y car yn y DU, ac mae seilwaith trafnidiaeth gwael yn tagu twf economaidd; er bod twristiaeth yn werth £1.8 biliwn i economi gogledd Cymru, sy’n cyfateb i 40,000 o swyddi, mae’r gwasanaethau trên presennol yn llyffetheirio cystadleurwydd y rhanbarth; a bod trafnidiaeth cludo nwyddau o Iwerddon yn cyrraedd Caergybi ar gerbydau nwyddau trwm gyrru mewn ac allan, ac yn parhau eu taith ar hyd ffyrdd llawn tagfeydd.

Mae gwerth ychwanegol gros, fel y gwyddom, yn mesur gwerth y nwyddau a’r gwasanaethau fesul y pen o’r boblogaeth a gynhyrchir mewn economi. Mae datblygu economaidd wedi cael ei ddatganoli i ddwylo Llywodraeth Cymru ers 1999. Yn ôl y ffigurau diweddaraf a gyhoeddwyd, gorllewin Cymru a’r Cymoedd, gan gynnwys pedair o siroedd gogledd Cymru—Ynys Môn Gwynedd, Conwy a Sir Ddinbych—sydd â’r gwerth ychwanegol gros isaf o holl is-ranbarthau’r DU, ar 64 y cant o gyfartaledd y DU. Ynys Môn sydd â’r gwerth ychwanegol gros isaf o bob ardal leol yn y DU, ar 53.5 y cant yn unig o gyfartaledd y DU. Mae hyd yn oed gwerth ychwanegol gros y pen yn Wrecsam a Sir y Fflint, a oedd yn 99.3 y cant o gyfartaledd y DU yn 1999, wedi gostwng bellach i 86 y cant yn unig o gyfartaledd y DU. Felly, yn y cyd-destun hwn y mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn datgan:

Mae’r Weledigaeth yn ategu’r strategaeth sy’n datblygu ar gyfer Pwerdy’r Gogledd, wedi’i hintegreiddio’n llawn â chyflwyniad Cais Strategaeth Twf Partneriaeth Menter Leol Swydd Gaer a Warrington, ac yn cynnwys cynllun Growth Track 360 ar gyfer buddsoddi yn y rheilffyrdd yn ganolog iddo. Trwy adeiladu strategaeth fuddsoddi o amgylch y weledigaeth hon sy’n edrych tuag allan gallwn lwyddo i fanteisio ar y cyfleoedd yn rhanbarth Gogledd Cymru gan ychwanegu gwerth i set gydgysylltiedig a chronnus o gynlluniau rhanbarthol ar gyfer Gogledd Lloegr ac economi ehangach y DU.

Felly, mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi cynllun i wella ac uwchraddio cefnffordd yr A55. O ran yr A55, mae’r ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf’ yn galw am brosiectau strategol, gan gynnwys gwelliant hirddisgwyliedig Aston Hill, llwybr amgen pont Sir y Fflint, problemau tagfeydd yn Helygain ac Abergele, cyffordd yr A483/A55 ym mharc busnes Caer, y fynedfa i borthladd Caergybi a chroesiad y Fenai. Mae trydydd croesiad y Fenai wedi bod ar yr agenda ers mwy na degawd. Nododd ymgynghoriad a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2007 wyth opsiwn i leddfu ôl-groniad traffig ar bont Britannia, ond ni wnaed dim ers hynny. Felly, dyfalwch beth, neidiwch ymlaen i fis Awst 2016 ac mae Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi bod ymgynghorwyr i gael eu llogi yn ddiweddarach eleni i edrych ar lwybrau ar gyfer croesiad newydd arfaethedig i Ynys Môn. Gallai sinig ddweud ei bod yn ‘groundhog day’ unwaith eto. Ni all Gogledd Cymru fforddio rhagor o gamau gweithredu ymddangosiadol fel llen fwg i beidio â gwneud dim am naw mlynedd.

Mae ein cynnig yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio gyda Llywodraeth y DU ar Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru er mwyn cyflwyno gwelliannau i reilffordd gogledd Cymru. Ochr yn ochr â thrydaneiddio, mae’r ddogfen ‘Gweledigaeth ar gyfer Twf’ yn galw am wella amlder y gwasanaethau a chyflymder, gwelliannau i gynhwysedd y rhwydwaith, gwelliannau i’r stoc cerbydau a gwella gorsafoedd yng Nglannau Dyfrdwy, ac mae llawer o hyn yn nwylo Llywodraeth Cymru, yn hytrach na Llywodraeth y DU.

Mae tua 30 y cant o economi Cymru yng ngogledd-ddwyrain Cymru, ac ni all fod yn dderbyniol mai 1 y cant yn unig sy’n teithio i’r gwaith ar y rheilffyrdd yn Sir y Fflint a 0.9 y cant yn Wrecsam, neu fod un o bob pump o’r bobl sy’n ymgeisio am waith ym mharc diwydiannol Glannau Dyfrdwy wedi gwrthod cyfweliadau neu gynnig swyddi wedyn oherwydd anhygyrchedd—yn cynnwys fy mab hun bellach.

Yn dilyn buddsoddiad o £10.7 miliwn gan Lywodraeth y DU, cymeradwyodd awdurdod cyfunol dinas-ranbarth Lerpwl achos busnes llawn a chamau i ryddhau arian ychwanegol ar gyfer cyflawni cynllun troad Halton ym mis Ebrill, gan gynnig cysylltiadau newydd rhwng Lerpwl, Maes Awyr John Lennon Lerpwl, Runcorn, Frodsham, Helsby a Chaer, ond ‘yn y dyfodol’ yn unig y mae cysylltiadau â gogledd Cymru am fod Llywodraeth Cymru yn llusgo ei thraed fel arfer.