Rwy’n teimlo fel pe bawn mewn sefyllfa freintiedig, fel y llefarydd tai, gan fod yna ymrwymiad—ymrwymiad penodol—yn y rhaglen lywodraethu y gallaf ymateb iddo. A dweud y gwir, roeddwn yn falch iawn—wedi cynhyrfu hyd yn oed—pan ddarllenais fod Llywodraeth Cymru yn anelu i ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Yna, edrychais yn fanylach ar hyn, a phwyso ar y Prif Weinidog. Yn anffodus, roeddwn yn rhy bell i lawr y papur trefn ddoe i gael fy ngalw mewn gwirionedd, ond fel sy’n arfer gennym, gwnaed fy nghwestiwn llafar wedyn yn destun ateb ysgrifenedig gan y Prif Weinidog. Mae wedi datgan fod yr ymrwymiad i 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol yn gadael targed cyffredinol Llywodraeth Cymru ar gyfer cartrefi newydd a adeiladir bob blwyddyn yng Nghymru heb ei newid. Mae’n parhau i fod yn 8,700—er nad ydych yn cyflawni hynny, gyda llaw. Mae’n rhaid i mi ddweud fy mod yn ei chael yn rhyfedd iawn fod yna ymrwymiad yn y rhaglen lywodraethu i adeiladu cartrefi fforddiadwy ychwanegol, ac eto nid yw’r targed cyffredinol ar gyfer adeiladu tai wedi newid. Mae wedi bod yn fras yr hyn ydyw yn awr ers pum mlynedd. Efallai y bydd meddyliau gwell na fy un i yn gallu ymdopi gyda’r lefel hon o baradocs, ond rwy’n gobeithio y gall y Gweinidog roi eglurhad i ni yn nes ymlaen wrth iddi ymateb.

Nid yw hwn yn bwynt dibwys. Rydym yn wynebu argyfwng tai. Mae’n un sydd wedi bod yn mynd rhagddo ers nifer o flynyddoedd. Yn y cyfnod yn arwain at etholiadau’r Cynulliad, dywedodd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain,

‘Nid ydym wedi bod yn adeiladu’r cartrefi newydd mae Cymru eu hangen am ormod o flynyddoedd. Mae hyn wedi arwain at gynnydd mewn prisiau, sy’n tanseilio ein gallu cystadleuol economaidd ac enw da Cymru fel cyrchfan ar gyfer buddsoddiad.’

Cytunaf yn llwyr â hynny. Hefyd, mae adeiladu tai yn lluosydd economaidd ardderchog. Mae’n defnyddio adnoddau lleol, llafur lleol, i raddau helaeth, a llawer o fusnesau bach a chanolig, a dylem fod yn adeiladu mwy o gartrefi ar hyn o bryd.

Mae’r dystiolaeth yn dynodi’r angen i adeiladu o leiaf 12,000 o gartrefi y flwyddyn yng Nghymru, a phan welais yr ymrwymiad i adeiladu 20,000 o dai fforddiadwy ychwanegol yn ystod tymor y Cynulliad hwn, meddyliais, ‘A, maent wedi derbyn y targed o 12,000 o gartrefi fan lleiaf yn awr. O’r diwedd mae yna gynnydd go iawn yma, a gallwn ei groesawu’. Oherwydd byddai hynny wedi codi eich targed i 12,700. Ond na. Rywsut, mae’r gair ‘ychwanegol’ yng ngeiriadur Prif Weinidog Cymru yn golygu rhywbeth gwahanol i’r hyn yw ei ystyr cyffredin i’r gweddill ohonom, rwy’n amau.

Nid yw’n syndod fod yr argyfwng tai wedi arwain at brisiau anhygoel o uchel yn ôl unrhyw gymhariaeth hanesyddol. Mae pris tŷ ar gyfartaledd yn £173,000 ar hyn o bryd yng Nghymru. A ydym wedi colli’r gallu i gael ein synnu gan beth o’r data hwn, sy’n ymwneud â hanfodion bywyd—yr awydd a’r angen am gartref? Mae’r pris cyfartalog bellach yn £173,000. Mae hwnnw’n lluosrif anhygoel o’r cyflog cyfartalog, ar 6.4—6.4 gwaith y cyflog cyfartalog i gael y tŷ cyfartalog yng Nghymru. Mae rhywbeth mawr iawn o’i le ar y modd rydym yn ateb y galw am dai.

Mae’r argyfwng tai yn taro pobl iau yn arbennig o galed. Ar hyn o bryd mae 150,000 o rai rhwng 20 a 34 oed yn dal i fyw gartref. Mae cartrefi i deuluoedd yn llawer rhy aml allan o gyrraedd y rhai sydd eu hangen fwyaf, h.y. pobl yn eu 30au, pan fyddant yn magu teuluoedd. Y drasiedi yma yw y gallem fod yn gwneud rhywbeth, a gallem fod yn gwneud rhywbeth sy’n gynhyrchiol iawn yn economaidd yn ogystal ag ateb y galw sylfaenol hwn am dai.

A gaf fi orffen, Ddirprwy Lywydd, drwy ddweud fy mod yn siomedig iawn fod gan Lywodraeth Cymru y pŵer gweithredol yn awr ac nad yw wedi dewis ategu uchelgais plaid y Ceidwadwyr Cymreig fel y caiff ei amlinellu yn ein maniffesto pan ddywedasom y byddem wedi cyflwyno Bil mynediad at dai i helpu pobl ifanc i gael troed ar yr ysgol dai, i hyrwyddo marchnad dai fwy bywiog, ac i roi hwb i’r diwydiant adeiladu? Dyna sydd ei angen ar Gymru. Gwnewch hynny.