Ddirprwy Lywydd, a gaf fi gynnig y cynnig yn enw Paul Davies? Ddirprwy Lywydd, os yw polisïau yn cael eu mesur yn ôl y nifer sy’n manteisio arnynt, yna mae’r hawl i brynu mewn gwirionedd wedi bod yn un o’r polisïau mwyaf eithriadol y llwyddwyd i’w cyflwyno, rwy’n credu, yn hanes gwleidyddiaeth Prydain a Chymru. [Torri ar draws.] Ers 1980, mae 130,000 o deuluoedd wedi manteisio ar y cyfle i brynu eu cartrefi eu hunain yng Nghymru.

Yn anffodus—ac rwy’n meddwl ein bod wedi clywed arwydd uniongyrchol o hyn yn y sibrwd ar y fainc flaen—mae’r Blaid Lafur bob amser wedi cael trafferth gyda phoblogrwydd hawl i brynu, yn draddodiadol, ymhlith eu cefnogwyr eu hunain, mae’n rhaid dweud, neu lawer ohonynt. Ofnaf mai’r elyniaeth ideolegol hon sy’n gyrru dewisiadau polisi cyfredol Llywodraeth Cymru. Rwy’n credu bod angen mynd i’r afael a hyn a chraffu arno’n effeithiol iawn, iawn.

Yn y Pedwerydd Cynulliad, hanerodd Llafur y disgownt ar hawl i brynu o £16,000 i £8,000. Aeth i fyny yn Lloegr yn sgil prisiau tai yn codi, i £75,000 mewn rhai mannau. Felly, mae yna newid polisi mawr iawn gyda datganoli, wrth gwrs, ac mae’n rhaid i ni fyw gyda hynny. Ond mae’n rhywbeth sy’n rhaid ei gyfiawnhau’n glir. Dyna oedd y symudiad cyntaf go iawn, rwy’n credu, yn erbyn y polisi hynod o boblogaidd hwn. Ac yn awr mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu diddymu’r hawl i brynu yn gyfan gwbl. Gwrthodiad trist iawn i un o’r polisïau mwyaf poblogaidd erioed, fel y dywedais, yn hanes gwleidyddiaeth Cymru a Phrydain.

Yr hyn rwy’n ei gael yn fwyaf gresynus am hyn i gyd yw fy mod yn credu ei fod yn cael ei wneud yn rhannol er mwyn tynnu sylw oddi ar yr her go iawn, sef adeiladu mwy o dai, wrth gwrs. Dyna ddylai fod yn ffocws canolog mewn gwirionedd, nid atgasedd ideolegol tuag at bolisi arbennig o boblogaidd a gyflwynwyd gan blaid wleidyddol wahanol. Dylai fod gennych weledigaeth ehangach a mwy helaeth drwy ganolbwyntio’n iawn ar yr hyn rydym ei angen, sef adeiladu mwy o dai.

Nid yw fel pe bai gan y Blaid Lafur hanes gwych o ran tai fforddiadwy a’u darpariaeth. Rydym ymhell ar ôl y duedd a’r niferoedd a adeiladwyd yn y 1990au ac fel y byddaf yn trafod ychydig yn nes ymlaen, rydym yn gweld hynny hyd yn oed yn yr hyn a oedd yn ymddangos i gychwyn yn welliannau yn y targedau ar gyfer tai fforddiadwy. Mae Llywodraeth Cymru o dan Lafur, yn gyson ers datganoli, wedi perfformio’n wael iawn yn y sector hwn, er gwaethaf y siarad a glywn gan Weinidogion weithiau.

Gadewch i mi droi, felly, at yr angen am dai. Rwy’n credu bod yna gonsensws eang iawn fod yr argyfwng tai yn cael ei achosi gan ddiffyg cyflenwad. Yn syml, nid ydym yn adeiladu digon o gartrefi. Mae hyn wedi arwain at brisiau uchel yn y sector preifat a rhestrau aros hir am dai cymdeithasol. Mae pris tŷ ar gyfartaledd yng Nghymru bellach dros chwe gwaith yr incwm cyfartalog—lefel uwch nag erioed. Ac mae 8,000 o deuluoedd yng Nghymru wedi bod ar restr aros tai fforddiadwy ers cyn etholiad 2011, a 2,000 arall wedi bod ar y rhestr aros ers etholiadau 2007. Nid yw hon yn record dda, fel y dywedais. Mae’r angen nas diwallwyd hwn yn amlwg yn difetha bywydau llawer iawn o deuluoedd yng Nghymru, ond mae hefyd yn gyfle a gollwyd i economi Cymru. Mae adeiladu tai—wyddoch chi, pe bai Keynes yma, fe fyddai’n dweud mai dyma’r ffactor macroeconomaidd gorau posibl, mewn gwirionedd, oherwydd gallwch gael lluosydd mor wych pan fo’r wladwriaeth, drwy amryw o bolisïau, yn cefnogi adeiladu tai. Mae’n rhywbeth sydd angen i ni ei wneud yn fy marn i. Mae’n cyflogi llafur lleol, cwmnïau lleol yn aml, ac mae’n hwb enfawr i’r economi, yn ogystal ag i amgylchiadau cymdeithasol pobl, yn amlwg. Fe ildiaf i Jenny Rathbone.