Wel, mae’n stori gymhleth. Yn amlwg, rhaid cynnwys costau tir, ond y pwynt yw hyn: os nad yw’r derbyniadau’n ddigon i adeiladu cartref arall, yna rydych bob amser yn mynd i gael cyflenwad sy’n lleihau. Yn y sefyllfa bresennol, lle mae gennym 90,000 o bobl yn aros am gartref, byddem yn fyrbwyll pe na baem yn atal yr hawl i brynu yn y cyfamser.

Felly, er bod hwn yn cael ei alw’n un o chwyldroadau cymdeithasol pwysicaf y ganrif, yn lle hynny mae wedi esgor ar gymunedau rhanedig, wedi rhoi hwb i landlordiaeth ecsbloetiol ac wedi creu prinder tai cymdeithasol difrifol sydd wedi gwneud ‘Cathy Come Home’ yn realiti yn yr unfed ganrif ar hugain eto.

Mae llety rhent preifat cymaint yn fwy costus nes ei fod yn condemnio llawer o deuluoedd sy’n syrthio’n ôl i lety rhent preifat i roi’r gorau i weithio a dod yn ddibynnol ar fudd-dal tai er mwyn talu’r rhent. Ac yna, ar ben hynny, rhaid i deuluoedd symud o un flwyddyn i’r llall, heb allu magu gwreiddiau a sefydlu rhan iddynt eu hunain mewn cymunedau. I blant, mae’r baich yn oed yn waeth, wrth symud ysgol bob blwyddyn—neu’n waeth byth, ar ganol blwyddyn—maent yn sicr o fethu gwneud cystal yn academaidd na phe baent wedi cwblhau eu haddysg mewn un ysgol gynradd ac un ysgol uwchradd. Y dewis arall yw bod yn rhaid i blant deithio pellteroedd maith i aros yn yr un ysgol, gan effeithio ar eu lles a mwy o gerbydau ar y ffordd.

Felly, ar ôl degawdau o hawl i brynu, a methiant Llywodraethau olynol o bob lliw—rwy’n cytuno, o bob lliw—i fynd i’r afael â’r prinder tai difrifol, mae Llafur Cymru yn bendant yn gwneud y penderfyniad cywir i ddiogelu tai cymdeithasol, ac rwy’n cymeradwyo’r cynllun hwn. Cafodd ei ganmol fel un o chwyldroadau cymdeithasol pwysicaf y ganrif. Yn lle hynny, 30 mlynedd yn ddiweddarach, mae wedi hollti cymunedau ac wedi arwain at lawer iawn o ddatgysylltiad.

Ar y cyfan, mae Cymru wedi colli bron i hanner ei stoc tai cymdeithasol—dros 90,000 o deuluoedd ar restr aros y cyngor, ac ni allwn fforddio colli rhagor. Mae’r trychineb wedi bod yn mudlosgi. Rwy’n cytuno bod y niferoedd a oedd yn byw mewn llety rhent preifat yn y 1980au a’r 1990au yn gymharol sefydlog, sef tua 10 y cant o’r cyfanswm, ond mae bellach bron yn 20 y cant, ac yn y grwpiau oedran 20 i 39, mae wedi neidio i 50 y cant. Felly, nid yw’r genhedlaeth rent ar fin diflannu ar fyrder.

Os ydych yn credu bod yr hawl i brynu wedi arwain at wynfyd democratiaeth sy’n berchen ar eiddo, meddyliwch eto. Mae dros 40 y cant o’r cartrefi hawl i brynu—mae’r Torïaid yn canmol gallu pobl i brynu eu cartref eu hunain—wedi llithro’n ôl i ddwylo’r sector rhentu preifat mewn gwirionedd, lle maent yn parhau i sugno mwy a mwy o arian cyhoeddus ar ffurf budd-daliadau tai. Ar draws y DU, mae budd-dal tai wedi chwyddo o £7.5 biliwn yn 1991 i £22 biliwn 20 mlynedd yn ddiweddarach. Ni allwn fforddio parhau fel hyn. Mae traean o’r stoc rhentu preifat o 4.5 miliwn yn genedlaethol yn cael ei hariannu’n rhannol neu’n gyfan gwbl drwy fudd-dal tai. Felly, mae’r syniad athrylithgar hwn o chwyldro cymdeithasol wedi arwain at sector rhentu preifat sydd wedi ehangu ac sydd, i raddau helaeth, yn cael ei gynnal gan gyfraddau cynyddol o fudd-dal tai. Nid yw’n gynaliadwy, ac mae’n hollol iawn ein bod yn atal yr hawl i brynu wrth i ni adeiladu mwy o gartrefi.