Roedd fy nhad yno yn Orgreave ar fore 18 Mehefin 1984 ac fel llawer o bobl eraill edrychodd yn anghrediniol wrth i fôr o 8,000 o swyddogion yr heddlu wahanu—llawer ohonynt, wrth gwrs, mewn offer terfysg llawn gyda tariannau hir yn gwahanu’n sydyn i adael marchoglu drwodd i hela glowyr, fel fy nhad, yn gwisgo dim ond crys-T a jîns. Dim ond lwc, mewn gwirionedd, oedd hi na chafodd ei arestio gan rai o'r sgwadiau cipio gyda'u tarianau byr a’u batonau—y tro cyntaf i’r dacteg honno erioed gael ei defnyddio ar dir mawr Prydain. Rydym bellach yn gwybod, fel y dywedodd Lee Waters, bod brwydr Orgreave, a dweud y gwir—a brwydr oedd hi—y frwydr gyntaf i gael ei chynnal, mewn gwirionedd, ar ynys Prydain ers brwydr Culloden. Roedd yn weithred fwriadol o lithio a fframio—wyddoch chi, gweithred o gosb ar y cyd yn erbyn y glowyr, wedi’i chynllunio’n fwriadol at y diben hwnnw.

Yr hyn yr hoffwn ei ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet yw, yng ngoleuni’r ffaith fod Llywodraeth San Steffan wedi gwrthod cynnal ymchwiliad cyhoeddus a'r ffaith bod comisiynydd heddlu a throseddu de Swydd Efrog wedi gofyn i'r 20 o heddluoedd ar draws y DU sydd â gwybodaeth berthnasol yn eu harchifau, a fyddai'n galw cyfarfod o bedwar comisiynydd heddlu a throseddu Cymru i weld a allwn ni gydweithio, o leiaf i greu efallai ymholiad gan y bobl ac o bosibl darparu rhywfaint o adnoddau i hynny, er mwyn inni allu rhoi pwysau ar Lywodraeth San Steffan i gael yr ymchwiliad y mae ei wir angen arnom.

Yn olaf, yng ngoleuni'r ffaith bod, wrth gwrs, achos sifil wedi’i gynnal yn 1991, a gafodd ei setlo y tu allan i'r llys, ynglŷn ag arestio ar gam, ynglŷn ag erlyn maleisus ac ynglŷn ag ymosod, ac yng ngoleuni'r wybodaeth sydd wedi’i rhyddhau nawr, onid oes achos, mewn gwirionedd, i edrych ar, os oes angen, erlyniad preifat am gynllwynio i wyrdroi cwrs cyfiawnder ac am annog? Oherwydd dyna beth oedd corlannu’r glowyr i mewn i'r cae hwnnw ac agor grym llawn y wladwriaeth yn ei gynrychioli mewn gwirionedd—annog trais yn erbyn pobl nad oeddent yn gwneud unrhyw beth heblaw dilyn eu hawl gyfreithiol i streicio ac ymladd dros eu cymunedau.