Diolch, Lywydd. Mae’r wythnos hon yn nodi 177 mlynedd ers gwrthryfel y Siartwyr a’r orymdaith i Gasnewydd a alwai am ddiwygio gwleidyddol a democrataidd. Ar 4 Tachwedd 1839, saethwyd a lladdwyd dros 20 o Siartwyr. Gorweddant mewn beddau anhysbys yn eglwys gadeiriol Sant Gwynllyw. Rhoddwyd eu harweinwyr, John Frost, William Jones a Zephaniah Williams ar brawf yn Neuadd y Sir Trefynwy, ac fe’u cafwyd yn euog o uchel frad a’u dedfrydu i gael eu crogi, eu diberfeddu a’u chwarteru, ond newidiwyd y ddedfryd yn ddiweddarach i alltudiaeth am oes i’r byd newydd. Heddiw, gelwir Casnewydd yn ddinas democratiaeth a chaiff y digwyddiadau pwysig hyn eu coffáu bob blwyddyn. Ddydd Gwener, bydd plant o ysgolion lleol, gan gynnwys ysgol gynradd Maendy yn fy etholaeth, yn ail-greu’r digwyddiadau. Bydd Jayne Bryant a minnau yn eglwys gadeiriol Sant Gwynllyw am y coffâd, a bydd confensiwn Siartaidd a digwyddiadau eraill yn cael eu cynnal.

Lywydd, Siartiaeth oedd y mudiad torfol dosbarth gweithiol cyntaf a gwrthryfel Casnewydd oedd y gwrthryfel arfog mawr olaf yn erbyn awdurdod ym Mhrydain. O chwe phwynt y siarter, seneddau blynyddol yw’r unig bwynt nas gweithredwyd. Etifeddiaeth y Siartwyr yw’r bleidlais gyffredinol rydym yn ei mwynhau hyd heddiw.