Nid wyf eisiau ymladd brwydrau newid yn yr hinsawdd gyda’r rhai sy’n amau ac yn gwadu bodolaeth newid yn yr hinsawdd eto. Byddwn yn dweud yn syml, i’r rhai sydd â diddordeb mewn edrych ar y wyddoniaeth ar hyn—rhoddwyd darlith dda iawn gan yr Arglwydd Stern yn y Gymdeithas Frenhinol ar 28 Hydref y mis hwn ar bwysigrwydd allweddol y 10 mlynedd nesaf, a hefyd, gyda llaw, yr heriau a’r cyfleoedd a ddaw o hynny os ydym yn ymateb iddo yn y ffordd iawn. Felly, nid wyf yn mynd i barhau i ymladd brwydrau’r gorffennol sydd eisoes wedi’u datrys a bod yn onest.

Rydym mewn cyfnod digynsail o newid yn yr hinsawdd, ac oni bai ein bod yn gweithredu, a hynny’n gyflym—. Dywedodd yr Arglwydd Stern yn wreiddiol, ymhell yn ôl yn adroddiad Stern, fod yn rhaid i ni roi camau ar waith ar unwaith, mae’n rhaid i ni fuddsoddi yn y mesurau cywir, a buddsoddi’n drwm i hybu newid yn y broses o liniaru ac addasu. Mae bellach yn dweud ein bod ar ei hôl hi eto. Mae’n rhaid i ni gyflymu pethau’n sylweddol. Ac mewn gwirionedd, roedd adroddiad yr Arglwydd Deben a gynhyrchwyd y llynedd gan y comisiwn ar y newid yn yr hinsawdd, ac a gyflwynwyd yn Nhŷ’r Cyffredin, yn dweud yr un peth yn union—mae mwy fyth o frys i symud ymlaen. Ac fe allwn wneud hynny, ac mae gennym oll ran i’w chwarae, fel unigolion, fel teuluoedd, fel cymunedau, ac fel Llywodraethau ar bob lefel. Ac roedd yn wych gweld, ddydd Sadwrn diwethaf—ni allwn ymuno â hwy am fod gennyf gyfarfodydd eraill—fod Surfers against Sewage—pwy na fyddai yn erbyn carthffosiaeth a bod yn onest—ynghyd ag Atal Anhrefn Hinsawdd i lawr ar y traethau ym Mhorthcawl yn clirio’r traethau, ond hefyd—. Roedd yna oddeutu 50 o bobl yno mae’n debyg—gyda’r ieuengaf yn llythrennol yn fabi bach, ac wrth gwrs, pobl a oedd yn fwy oedrannus—yn glanhau’r traeth, ond hefyd yn siarad gyda’i gilydd am yr hyn y gallent ei wneud yn lleol o ran mentrau i wneud y blaned yn well ac i ddatblygu cynlluniau ynni cymunedol ac yn y blaen.

Roeddwn i yno yn ôl yn 2009 pan ddigwyddodd llifogydd Cumbria—pan wnaethant daro. Roeddwn yn sefyll yn y Swyddfa Dywydd mewn gwirionedd. Roedd Hilary Benn, yr Ysgrifennydd Gwladol ar y pryd, wedi dod â’r Swyddfa Dywydd ac Asiantaeth yr Amgylchedd at ei gilydd ar ffurf cynllun arloesol y ganolfan darogan llifogydd yn Llundain. Roeddwn yno’n edrych ar y paneli fel y gallem ddweud, gyda rhybudd o tua 36 awr ymlaen llaw, beth oedd maint yr hyn a oedd yn mynd i’n taro, ac fe wnaeth daro. Fel y gwyddom, nid oedd y gost i Cumbria yn bell o £300 miliwn o ddifrod, yn economaidd, i’r ardal leol. Cafodd pontydd eu hysgubo ymaith ac fe newidiodd afonydd eu cyrsiau dros nos. Collodd Bill Barker, heddwas lleol, ei fywyd ar bont a gafodd ei hysgubo i ffwrdd gan y llifogydd. Ac roedd mwy na hynny hefyd: y dinistr i gannoedd, os nad miloedd o bobl y bu’n rhaid iddynt adael eu tai, nid dros dro’n unig, ond am fisoedd, ac mewn rhai achosion, am flynyddoedd i ddod hefyd mewn gwirionedd. Ers hynny, rydym wedi gweld mwy a mwy a mwy.

Ni all fod dim yn ddadleuol yn awr ynglŷn â dweud bod pawb yn cydnabod bellach fod amlder a dwyster digwyddiadau tywydd trawmatig yma a thramor yn fwy difrifol, yn fwy aml, ac yn fwy dinistriol i fywydau. Ac er ei fod yn ein taro ni yn wlad hon—. Ac roeddwn yno hefyd, gyda llaw, pan gynhyrchwyd y mapiau a oedd yn dangos y straeon arswyd ym mhapurau newydd y wlad a oedd yn dangos y posibilrwydd, dros y 50 i 100 mlynedd nesaf, o orlifo arfordirol, a gwelsom beth fyddai effeithiau hynny mewn llefydd fel East Anglia a Fenland. Ond fe gynhyrchwyd cynlluniau gweithredu gennym hefyd a’r pecyn cymorth a fyddai’n dweud beth y gallem ei wneud i osgoi hyn rhag digwydd yn ei gyfanrwydd—i weithio gyda natur lle roedd rhaid i ni ac i amddiffyn lle roedd rhaid hefyd. Mae yna ffyrdd allan o’r sefyllfaoedd hyn os ydym yn dewis ei wneud mewn gwirionedd. Ond mae’r angen yn daer ac mae brys.

Roedd yn wych fod Llywodraeth Cymru wedi cael ei chynrychioli yno y llynedd yn COP21 ym Mharis, a’i bod nid yn unig yn rhan o’r trafodaethau a oedd yn mynd rhagddynt ond hefyd ei bod yn rhan o gadarnhau’r hyn a fyddai’n cael ei wneud gan wneuthurwyr polisi, felly, yn y rhanbarthau ac yn y cenhedloedd yma ar lawr gwlad. Roeddwn yno’n rhan o’r gynghrair fyd-eang o ddeddfwrfeydd, yn edrych ar weithrediad ymarferol yr hyn a ddeilliodd o COP21. Ac roedd COP21 yn arwyddocaol—am y tro cyntaf, roedd gennym y chwaraewyr mawr, byd-eang roedd angen i ni eu cael yno. Cafwyd cytundeb nad dyna oedd diwedd y mater—mai dechrau’n unig oedd hynny. Yna roedd angen i ni ddwysáu’r gwaith.

Rwy’n meddwl mai dyna ble y mae angen i ni edrych ar Gymru. Sut rydym yn dwysáu’r gwaith? Pa mor uchelgeisiol rydym am fod? Yn fy sylwadau olaf, gadewch i mi ddweud y gallwn wneud hyn—fe allwn wneud hyn. Pa mor benderfynol yr ydym o gadw tanwydd ffosil yn y ddaear? Pa mor benderfynol yr ydym o hybu ynni cymunedol ac ynni glân, gwyrdd, a datblygu swyddi gwyrdd o amgylch hynny, gan ddefnyddio effeithlonrwydd ynni fel seilwaith cenedlaethol i hybu twf economaidd, a defnyddio ynni adnewyddadwy, gan gynnwys y morlyn llanw? Mae’n gwbl warthus nad ydym yn defnyddio’r cwymp llanw ail uchaf yn y byd yma ar garreg ein drws. Beth arall y gallwn ei wneud gyda nwy petrolewm hylifedig a chael gwared ar betrol a diesel a symud at LPG a thrafnidiaeth drydanol? Datblygu trafnidiaeth gyhoeddus integredig cost isel yn ne Cymru a gogledd Cymru—system wedi’i datgarboneiddio neu system carbon isel; cymell lleihau carbon yn y diwydiannau uwch-ddwys, gan gynnwys i lawr y ffordd yma yn y diwydiant dur; nid cartrefi di-garbon yn unig, ond cartrefi ynni-bositif, fel y tŷ SOLCER; a chydnabod a mynd ati i wobrwyo nwyddau cyhoeddus ac amgylcheddol, yn cynnwys addasu i’r newid yn yr hinsawdd a lliniaru llifogydd yn ein polisïau gwledig ac amaethyddol—hyn oll a chymaint mwy. Rydym wedi arwain y ffordd yng Nghymru o’r blaen. Gallwn wneud hynny eto, a gallwn wneud mwy eto hyd yn oed. Ac rwy’n meddwl bod yna ewyllys yn y Siambr hon heddiw i annog y Gweinidog i fod yn eofn a’i holl gyd-Aelodau yn ogystal.