Diolch, Lywydd. Diolch. Wrth i ni nesáu at Ddydd y Cofio a Sul y Cofio, mae’n iawn ein bod yn cydnabod yma yng nghartref democratiaeth yng Nghymru y gwasanaeth eithafol y mae dynion a menywod ein lluoedd arfog wedi ei roi, fel ein bod ni’n parhau i fwynhau’r rhyddid rydym yn ei drysori cymaint. Fel llawer, byddaf yn cynrychioli fy mhobl yn Islwyn mewn digwyddiadau coffa yn Rhisga, Coed-duon a Maesycwmer yn y dyddiau i ddod. Rwy’n arbennig o awyddus i ddiolch i’r Lleng Brydeinig Frenhinol am eu holl waith caled trwy gydol y flwyddyn, a hoffwn hefyd gydnabod gwaith hyrwyddwr lluoedd arfog Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, y Cynghorydd Alan Higgs, cynghorydd Llafur dros Aberbargod. Mae ei ymroddiad, ei ymrwymiad a’r amser y mae’n ei gyfrannu i roi llais i gymuned y lluoedd arfog ledled ardal yr awdurdod yn cael ei werthfawrogi’n fawr.

Mae’r ddadl hon, fodd bynnag, yn amserol ar ôl digwyddiadau diweddar a rhaid i ni i gyd herio ein hunain yn gyson i ddysgu o’r gorffennol. Rhaid i ryfela fod y dewis olaf bob tro. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau, rwy’n gwybod, i fonitro cynnydd yn yr Alban ar ôl sefydlu comisiynydd y lluoedd arfog a chyn-filwyr yno, fel y gallwn ddysgu o ddatblygiadau ar draws y Deyrnas Unedig. Er nad yw cyfrifoldeb am y lluoedd arfog wedi’i ddatganoli, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi dangos arweiniad i sicrhau bod cymuned y lluoedd arfog yma yng Nghymru, sy’n cynnwys 385,000 o bobl yn cael ei chefnogi—ac mae hynny’n 12 y cant o’r boblogaeth. Ni ddylai fod unrhyw amheuaeth fod y dynion a’r menywod sydd wedi gwneud eu dyletswydd dros ein gwlad mewn lifrai yn cael ac yn haeddu’r parch mwyaf gan bob dyn, dynes a phlentyn yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru, awdurdodau lleol a sefydliadau partner wedi dangos eu hymrwymiad i’r lluoedd arfog gyda’r egwyddorion a ymgorfforir yng nghyfamod y lluoedd arfog ar draws y wlad. Mae pob un o’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru wedi llofnodi’r cyfamod cymunedol, i ddangos eu hymrwymiad i gymuned y lluoedd arfog, ac mae Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod yr ymrwymiadau hynny’n cael eu cyflawni. Yng Nghymru, mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi mesurau sylweddol ar waith i ddatblygu a chydlynu gwasanaethau cyhoeddus y mae modd eu darparu ar gyfer ein cyn-filwyr sy’n dioddef o anhwylder straen wedi trawma, ac mae wedi sefydlu GIG Cymru i Gyn-filwyr, yr unig wasanaeth o’i fath yn y Deyrnas Unedig, yn anffodus. Mae pob bwrdd iechyd lleol wedi penodi clinigydd profiadol fel therapydd cyn-filwyr gyda diddordeb mewn, neu brofiad o broblemau iechyd meddwl milwrol. Bydd y therapydd cyn-filwyr yn derbyn atgyfeiriadau gan staff gofal iechyd, meddygon teulu, elusennau cyn-filwyr ac yn bwysicaf oll, hunanatgyfeiriadau gan gyn-filwyr. Ac mae hyn yn enghraifft glir o droi geiriau’n bolisi a chamau gweithredu ystyrlon.

Yn briodol heddiw, mae cyn-filwyr milwrol yng Nghymru â hawl i gael blaenoriaeth i driniaeth ar gyfer unrhyw gyflwr iechyd sy’n codi o’r gwasanaeth hwn. Nid yw hyn wedi bod yn wir bob amser. Yn wir, yn ddiweddar ailwampiodd Llywodraeth Cymru ei phecyn cymorth i gyn-filwyr a’u teuluoedd er mwyn sicrhau bod y cymorth y maent yn ei haeddu yn hygyrch a’u bod yn ei gael. Ac mae’r pecyn cymorth ar ei newydd wedd yn nodi ymrwymiad parhaus Llywodraeth Lafur Cymru ar draws y portffolios gweinidogol i gymuned y lluoedd arfog ledled Cymru.