A gaf fi ddechrau drwy ganmol y gwaith y mae Lynne Neagle wedi ei wneud ym maes dementia? Credaf ei bod wedi rhoi araith angerddol iawn ac mae hi’n herio ei hochr ei hun, yn ogystal, yn briodol, ac rwy’n meddwl mai dyna yw bod yn hyrwyddwr effeithiol go iawn i bobl â dementia.

Rwyf eisiau siarad ychydig am y bobl hŷn sy’n dod yn ofalwyr. Mae yna fwy o ofalwyr ymhlith pobl hŷn yn y boblogaeth ar gyfartaledd. Wrth i bobl heneiddio, yn amlwg, mae’r tueddiad i gael clefydau fel dementia yn cynyddu. Mae hon yn her ddwbl. O ran y cyfrifoldebau gofalu eu hunain, yn aml cânt eu cyflawni gan bobl sydd ychydig yn fregus ac yn agored i salwch eu hunain, ac nid ydynt yn cael eu cefnogi’n ddigonol mewn sawl ffordd. Mae diffyg gofal seibiant addas yn parhau i fod yn her go iawn o ran cefnogi gofalwyr ac mae’n golygu—wyddoch chi, yn enwedig i bobl hŷn, os ydynt mewn sefyllfa lle y maent fel arfer yn gofalu am briod, mae hynny’n cymryd cymaint o’u hamser nes bod eu cylch cymdeithasol ehangach yn dechrau crebachu ac maent yn cael eu hynysu fwyfwy. Ac yn aml, pan fydd eu partner yn marw, maent yn cael eu gadael heb unrhyw syniad ynglŷn â’r ffordd ymlaen, am eu bod yn ymdrin â phrofedigaeth, maent wedi colli’r tasgau beunyddiol hynny a oedd yn aml yn rhoi ffocws iddynt er eu bod yn drwm, ac nid oes ganddynt y cylch cymdeithasol a oedd ganddynt ar un adeg. Felly, rwy’n credu ei bod yn broblem go iawn ac mae’n eu harwain i gyfnod o unigrwydd dwys iawn.

Mae un neu ddau o bobl wedi crybwyll unigrwydd ac mae hynny’n rhywbeth y mae gwir angen i ni ganolbwyntio arno, oherwydd cyn gynted ag y byddwch yn ymddeol, y cyswllt dyddiol sydd gennych yn eich gweithle, yn amlwg daw hwnnw i ben, ac i lawer o bobl, gall llawer iawn o ryngweithio ddod i ben os nad oes ganddynt fynediad at weithgareddau ystyrlon eraill a hamdden cymdeithasol a beth bynnag.

Rwyf hefyd yn credu, pan edrychwn ar bobl hŷn fel rhai sy’n gwneud cyfraniad gwerthfawr iawn i gymdeithas, dylem gofio y gallant wneud llawer i’r genhedlaeth iau ac maent eisiau gwneud hynny. Mae llawer o dystiolaeth ar gael fod pobl hŷn sy’n gweithredu fel mentoriaid i bobl, dyweder, sydd heb lawer o sgiliau neu lythrennedd, neu hyd yn oed y rhai sydd wedi bod ar fin mynd i mewn i’r system cyfiawnder troseddol, ceir llawer o dystiolaeth fod cysylltiad â phobl hŷn a bod mewn rhaglenni lle y maent yn cymryd rhan gyda’i gilydd yn gallu arwain at ganlyniadau da iawn mewn gwirionedd. Ac mae pobl hŷn yn aml yn awyddus iawn i wirfoddoli eu hamser, a hefyd mae’r alwad a deimlant tuag at y genhedlaeth iau yn un ddwys iawn, ac rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth na ddylem ei anghofio.

Yn olaf, a gaf fi wneud y pwynt am yr angen am well—? Mae angen i ni siapio ein mannau trefol, rwy’n meddwl, gyda llawer mwy o uchelgais. Rwy’n gweld llawer o newidiadau yn y blynyddoedd i ddod, wrth i ni weld y system drafnidiaeth yn newid a’r gofynion ar yr amgylchedd ac i wella ansawdd aer a phethau eraill. A bydd hyn, rwy’n meddwl, o fudd mawr i bobl hŷn. Mae ceir diesel, yn ôl pob tebyg, wedi cadw llawer iawn o bobl hŷn rhag mynd allan, yn enwedig ar adegau fel oriau brys neu draffig dwys oherwydd digwyddiadau arbennig, neu beth bynnag. Effeithir yn ddramatig ar iechyd anadlol pobl hŷn gan y llygryddion sy’n cael eu pwmpio allan gan gerbydau diesel yn arbennig, ond hefyd yn gyffredinol gan faint y traffig sydd gennym ar hyn o bryd. Felly, mae rheoli traffig yn well, gweld ein mannau trefol yn bennaf fel lleoedd ar gyfer pobl a cherddwyr yn hytrach na’r car modur neu fathau eraill o drafnidiaeth fodurol, mae hynny’n bwysig iawn.

Os wyf fi’n siarad am drafnidiaeth hefyd, mae angen i ni dalu mwy o sylw i’r anghenus iawn, sy’n methu symud fawr ddim neu sy’n eiddil, gan na allant gyrraedd y safle bws lleol, yn aml, a hyd yn oed os bydd y bws yn hygyrch oherwydd bod cynllun safleoedd bysiau bellach wedi gwella, oni bai bod ganddynt wasanaethau trafnidiaeth i’r cartref, bysiau cymunedol, cynlluniau ceir neu beth bynnag, sy’n cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr ar gyfer cludo pobl hŷn, maent yn bell iawn o allu defnyddio gwasanaethau, hyd yn oed os ydynt yn byw mewn ardal drefol. Yn amlwg, mae’n llawer iawn gwaeth os ydynt yn byw mewn ardaloedd gwledig.

Ac yn olaf, amwynderau eraill fel—beth sydd wedi digwydd i’n meinciau cyhoeddus? Gallaf gofio adeg pan oeddech yn arfer eu gweld nid yn unig mewn parciau, ond ym mhob man. Ac mae hynny’n wirioneddol bwysig. Rhywbeth rwy’n ei ganfod yn awr, wrth i mi fynd yn hŷn, ac efallai y byddaf yn treulio bore yng Nghaerdydd, neu beth bynnag: ble mae’r toiledau cyhoeddus? Cawsom chwyldro siopa ar ddiwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg am fod toiledau cyhoeddus yn cael eu darparu. Hebddynt, ni allai menywod fod yn bell iawn o’u cartrefi mewn gwirionedd, am nad oedd ganddynt gyfleusterau ar gael. Wel, mae hi’r un fath ar gyfer pobl hŷn ac wrth gwrs, maent yn aml angen cyfleusterau i’r anabl yn ogystal, neu doiledau o faint rhesymol fan lleiaf er mwyn iddynt allu symud ynddynt. Felly’r pethau hyn, mewn gwirionedd: sut rydym yn adeiladu’r amgylchedd trefol. Mae angen i ni fod yn meddwl sut y mae pobl hŷn yn mynd i ffynnu yn y dyfodol a’r gwasanaethau a’r cymorth y bydd ei angen arnynt. Diolch yn fawr iawn.