Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i bawb a gymerodd ran yn y ddadl hon. Mae’n ddrwg gennyf, nid wyf yn mynd i fynd drwy bob un o’ch cyfraniadau unigol gan nad oes gennyf lawer iawn o amser, ond roedd un neu ddau o bwyntiau roeddwn yn awyddus iawn i’w gwneud. Mae hon, os hoffech, yn gêm o ddau hanner, felly gadewch i ni edrych ar y plant yn gyntaf.

Rwy’n falch iawn fod rhai o’r Aelodau wedi crybwyll pwysigrwydd cael gafael arnynt yn ifanc. Weinidog, byddwn yn dweud wrthych mai un o’r pethau allweddol y gallech eu gwneud heddiw, yn awr, o fewn eich pŵer, heb orfod gwneud strategaethau mawr enfawr, fyddai cynyddu faint o amser rydym yn ei roi i chwaraeon yn yr ysgol—nid cynyddu faint o amser y gall plentyn ymgymryd â chwaraeon yn unig, ond bod yn llawer mwy creadigol hefyd ynglŷn â’r hyn y mae gweithgarwch corfforol yn ei olygu. A bod yn onest, ychydig iawn o ferched sy’n hoffi chwaraeon tîm. Ychydig iawn o fechgyn fydd yn hoffi rhai pethau eraill. Mae yna anghydbwysedd enfawr rhwng y rhywiau. Mae merched yn eu harddegau yn ymwybodol iawn o’u cyrff, ac rwy’n meddwl y gallem fod yn greadigol iawn ynghylch edrych ar sut y gallem gyflwyno dawns, symud, rhedeg, chwaraeon unigol—annog pob math o bethau yn hytrach na dim ond dweud, ‘Os ydych yn mynd i wneud chwaraeon, mae’n rhaid i chi wneud y math hwn o chwaraeon neu’r math arall o chwaraeon.’ Rwy’n credu ei bod yn wirioneddol hanfodol ein bod yn rhoi sylw i hyn. Mae hefyd yn hanfodol iawn ein bod yn mynd i’r afael â faint o amser rydym yn ei roi i chwaraeon. Gadewch i ni fod yn wirioneddol glir: yn ein hysgolion, mae’r amser rydym yn ei roi i chwaraeon wedi bod yn lleihau dros y degawd diwethaf, ac mae hynny’n mynd yn groes i bopeth rydym wedi treulio’r awr ddiwethaf yn sôn amdano yma.

Wrth gwrs, y peth arall yw, os oes gennym bobl ifanc iach, byddant yn tyfu i fod yn oedolion ifanc ac oedolion hŷn llawer iachach, oherwydd byddant wedi arfer â’r holl gysyniad o fynd allan, gwneud pethau, beicio ac yn y blaen. Mae’r mentrau bendigedig y mae llawer ohonoch wedi sôn amdanynt heddiw yn wych, ond wyddoch chi beth? Ni allwn wneud parkrun. Mae’n debyg y buaswn yn para tua thair llath ac yn disgyn—bwmp, a buaswn wedi mynd. Felly, bobl ffit—Lee—i ffwrdd â chi, ac mae hynny’n wych. Ond mae yna ddosbarth cyfan ohonom allan yno—. Yn wir, gadewch i ni fod yn glir, mae yna 59 y cant ohonom allan yno sy’n cario gormod o bwysau neu’n ordew. Felly, beth rydym yn ei wneud ar gyfer y 59 y cant, a sut rydym yn newid y ffordd rydym yn siarad am y peth? Sut rydym yn ei atal rhag bod yn ddifrïol? Sut rydym yn mynd allan yno a dweud wrth y bobl hynny, ‘Hei, nid oes rhaid i chi golli pwysau drwy fynd i gampfa, wedi’ch amgylchynu gan fynychwyr cyson yn eu Lycra, tra byddwch chi’n eistedd yno’n stryffaglu, yn ceisio bod yn heini’? Dyna pam nad yw pobl fawr—menywod yn arbennig, ond dynion yn ogystal—eisiau gwneud pethau o’r fath, oherwydd ei fod yn creu embaras. Yn wir, os edrychwch ar ordewdra yn y DU, mae llawer o seicoleg yn rhan o hyn. Mae adroddiad seicolegol enfawr ar hyn, ac mae’n sôn yn glir iawn am y ffaith fod angen i ni edrych ar yr amgylchedd ymarfer corff. Mae angen mynd i’r afael â hyn, fel nad yw gorbryder cymdeithasol am y corff yn gwaethygu, ac fel nad yw pobl dew, pobl fawr, yn teimlo embaras mawr ynglŷn â cheisio gwneud unrhyw beth, fel nad ydynt yn rhoi cynnig arni. Rwy’n credu bod angen i ni edrych ar hynny. Mae angen i ni fod yn llawer clyfrach ynglŷn â sut rydym yn targedu pobl. Mae gennym lawer iawn o bobl ifanc sy’n cario gormod o bwysau. Sut y gallwn eu cyrraedd? Beth rydym yn ei wneud amdanynt hwy? Nid ydynt am i fynd i gampfa, ac maent yn annhebygol o fynd i barc. Ond os gallwn hyfforddi ein gweithwyr iechyd proffesiynol mewn ymddygiadau gwybyddol, efallai y byddant yn gallu dod o hyd allweddi sy’n helpu i ddatgloi rhannau penodol o’n poblogaeth a dod â hwy yn ôl i mewn i bethau.

Felly, yn fy marn i, y pethau hawsaf y gallwn eu gwneud—. Rydym wedi siarad am lawer o bethau eraill—trethi, siwgr, hyn a’r llall—ond maent i gyd yn perthyn i’r darlun mawr. Y darlun bach: cael ein plant ysgol gynradd a’n plant ysgol uwchradd i wneud ychydig mwy o weithgaredd—gweithgaredd y maent yn ei fwynhau; gweithgaredd sy’n gwneud iddynt fod eisiau parhau i’w wneud. Rhoi bwyd gwell iddynt. Ers pa bryd y mae olwyn gaws wedi bod yn ffurf ar fwyd, heb sôn am fwyd da? Y bobl sydd eisoes yn cario gormod o bwysau neu’n ordew: byddwch yn fwy caredig tuag atynt o ran sut rydym yn eu cynnwys a’u cael i wneud y gweithgaredd sydd angen iddynt ei wneud, fel nad ydynt yn teimlo cywilydd, embaras ac fel pe baent yn wehilion cymdeithas braidd. Mae llawer o bobl sy’n cario gormod o bwysau yn cael y teimlad, oherwydd y sgwrs genedlaethol, eu bod yn broblem bellach. Mae angen i ni eu helpu a bod yn garedig am y peth.