A gaf i ddechrau drwy ddweud fy mod wedi dysgu rhywbeth bod cyfreithiau Hywel Dda yn dyddio o 962, a soniodd Dai hefyd am hyn, ond bu farw Hywel yn 950? Ond mae'n debyg ei fod wedi cymryd peth amser i fynachod Hendy-gwyn ar Daf greu'r llawysgrif. Ond, beth bynnag, mae'n ymddangos bod gwneud cyfraith ac ymdrin â’n cyfraith gyfansoddiadol sylfaenol yn cymryd ychydig o amser, felly efallai y dylwn gadw hynny mewn cof. A gaf i groesawu'r datganiad a hefyd adroddiad Comisiwn y Gyfraith ‘Ffurf a Hygyrchedd y Gyfraith sy’n Gymwys yng Nghymru'? Edrychaf ymlaen at ymateb llawnach i'r adroddiad hwnnw, sydd bellach ynghlwm yn y prosiect arbrofol, mae'n ymddangos i mi, os wyf i wedi deall yn iawn, o'r hyn a ddywedodd y Cwnsler Cyffredinol. Ond pan ddaw'r ymateb hwnnw yn fwy cynhwysfawr, rwy’n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn, gan ei fod yn adroddiad rhagorol yn fy marn i.

A gaf i ddweud fy mod i’n cytuno bod gennym bellach rywfaint o gyfle i gyfuno a hyd yn oed codeiddio llawer o gyfraith Cymru?  Rwy’n ystyried cyfuno fel bod yn ddymunol iawn, ond pen arall y sbectrwm rhinweddol hwnnw yw codeiddio llawn, a fyddai yn wir yn ein gwneud yn unigryw yn ynysoedd Prydain ac rwy'n credu y byddai'n esiampl ddisglair yn ysbryd Hywel Dda mewn sawl ffordd. Byddai'n sicr yn gwneud y gyfraith yn gliriach ac yn fwy hygyrch. Mae gennym y cyfle hwnnw oherwydd ein bod yn sefydliad newydd, er ein bod erbyn hyn yn ein pumed Cynulliad. Wrth gwrs, dim ond yr ail ydyw, mewn gwirionedd, sydd â phwerau deddfu. Ond ni fydd y cyfle hwn yn para am byth, felly rwy’n croesawu'r cam cyntaf yr ydych yn ei gymryd.

Rwy’n cymeradwyo'r hyn a ddywedodd Dai Lloyd am ddeddfu dwyieithog. Rwy'n credu bod hyn yn cael ei esgeuluso weithiau. Pan eich bod yn deddfu yn ddwyieithog gallwch egluro egwyddorion cyfreithiol yn well mewn un iaith nag mewn un arall weithiau, felly mae angen iddynt weithio gyda'i gilydd yn effeithiol. Yn sicr nid yw'n fath soffistigedig o gyfieithu; y mae mewn gwirionedd yn rhywbeth sy'n mynd gyda'i gilydd ac yn bwydo oddi ar broses ddeallusol yn ein dau draddodiad ieithyddol. A gaf i ddweud y bydd y grŵp Ceidwadol yn awyddus ac yn barod iawn i gydweithredu yn y diwygiad mawr ei angen hwn?

A gaf i roi prawf i chi, felly, ar sut y mae hyn yn mynd i gael ei ddatblygu? Mae dichonoldeb cyfuno bellach am gael ei werthuso mewn cynllun arbrofol. Rydych yn dweud y bydd hwnnw’n dod i ben y flwyddyn nesaf, yn ôl pob tebyg tua diwedd y flwyddyn, ond a gaf i eich annog i gadw at yr amserlen dynn honno oherwydd byddwn ymhell i mewn i bumed tymor y Cynulliad erbyn hynny? A hoffwn wybod sut y mae'r cynllun arbrofol yn mynd i weithredu. A fydd yn cymryd darn o ddeddfwriaeth sydd ar ddod ac mewn gwirionedd yn ei gyflwyno mewn dull cyfunol? Collwyd cyfle ar ôl cyfle yn y pedwerydd Cynulliad—credaf yn fwyaf dybryd, y Ddeddf treftadaeth—ac felly rwy'n gobeithio y gallem ddod o hyd i enghraifft fyw o Fil Cymru cyfunol, neu, fel yr oedd yn ymddangos o’ch datganiad, gallem hefyd ddod i’r casgliad nad ydych ond yn mynd i gychwyn ar ymarfer ôl-weithredol i weld, mewn gwirionedd, yr hyn a fyddai'n ofynnol gyda'r corff presennol o gyfraith. Felly, rwyf yn eich annog mewn gwirionedd i gynhyrchu Bil cyfunol i’r Cynulliad hwn ei ystyried; rwy’n credu y byddai hynny’n ddefnyddiol iawn.

Wrth werthuso'r cynllun arbrofol, pa fesurau fydd yn allweddol—cost, effeithlonrwydd, effeithiolrwydd neu allu? Rwy'n siŵr bod angen i ni wybod ble mae ein cryfderau, ble mae angen iddynt gael eu datblygu a pha bryd y byddai eu datblygu o fudd i gymdeithas Cymru. Er enghraifft, proffesiwn cyfreithiol mwy effeithiol gyda mwy o allu lefel uchel yng Nghymru, mae hynny ymddangos i mi fel rhywbeth a fyddai'n ddymunol iawn. Rydych yn canmol Comisiwn y Gyfraith, ond ni ddywedasoch sut y gallent gydweithredu yn hyn i gyd oherwydd, wrth gwrs, maen nhw'n adnodd allweddol wrth greu deddfwriaeth gyfunol. Rwy'n credu ei fod yn rhywbeth y mae angen i chi efallai ei ddwyn i sylw'r Cynulliad.

Yna, a gaf i ofyn: beth yw'r canlyniad tebygol os ydym, fel rwy'n siŵr ein bod i gyd yn gobeithio, yn credu bod yr amcanion hyn yn ymarferol? A ydych chi wedyn yn mynd i greu amserlen ar gyfer prif feysydd y gyfraith i gael eu cyfuno, oherwydd bydd hynny'n amlwg yn cymryd, wn i ddim, rhaglen bum neu 10 mlynedd? Ond bydd rhai adegau yn y Cynulliad pan fyddwn yn cael cyfnod arbennig o ddefnyddiol i gyfuno meysydd llai dadleuol y gyfraith, efallai yn gynnar yn ystod tymor newydd y Cynulliad pan nad oes yn aml fawr o ddeddfwriaeth ger ein bron. Mae hwnnw’n gyfle allweddol, rwy’n credu.

A gaf i ddweud hefyd, Lywydd, ei bod yn amlwg y bydd yn rhaid i’n gweithdrefnau ein hunain—gweithdrefnau’r ddeddfwrfa yma yn y Cynulliad—gael eu haddasu hefyd, a byddwn yn hynod gydweithredol yn hyn o beth? Bydd angen cyfres eithaf cynnil o weithdrefnau, yn fy marn i: cyfuno pan nad oes unrhyw newidiadau i'r gyfraith, dim ond datganiad cliriach, rwy’n credu y gallant fod yn weithdrefnau cymharol benodol; cyfuno gyda rhai diwygiadau nad ydynt yn ddadleuol, ni fyddem eisiau’r broses lawn o graffu o reidrwydd ar ddiwygiadau nad ydynt yn ddadleuol—er enghraifft, pan fo'r gyfraith yn cael ei gwneud yn fwy hygyrch trwy fod yn llai hynafol, nid oes angen y broses ddeddfwriaethol lawn ar y mathau hynny o ddiwygiadau yn ôl pob tebyg; ac yna bydd cyfuno sydd hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i ddiwygio mewn rhai meysydd dadleuol yn gofyn am sylw arbennig iawn, ac efallai y bydd angen ei wahanu o statud mawr fel y gellir craffu’n llawn arno. Diolch yn fawr iawn.