Diolch. Rwy’n ddiolchgar i Blaid Cymru am gyflwyno’r mater hwn, gan fy mod yn credu ei fod yn un hynod o bwysig. Rwyf am siarad am ddau newid yn y gyfraith sy’n debygol o wneud y broblem yn waeth, nid yn well: un yw’r credyd cynhwysol a’r llall yw’r rheolau mewnfudo newydd.

Rwy’n cydnabod yn llwyr, fel yn wir y mae Bethan Jenkins wedi ei wneud, fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud cefnogi cymunedau a threchu tlodi plant yn flaenoriaeth, gan nodi bod ymyrraeth gynnar yn allweddol i iechyd a lles hirdymor, ac y byddai troi teuluoedd a phlant allan—gan wneud plant yn ddigartref yn fwriadol—yn tanseilio hyn oll. Mae cymdeithasau tai a chynghorau yn mynd i drafferth fawr i osgoi camau troi allan yn erbyn pobl sy’n methu â thalu eu rhent neu sy’n creu niwsans gwrthgymdeithasol i’w cymdogion. Ers 2002, mae achosion o droi allan gan gymdeithasau tai wedi gostwng 32 y cant, a 6 y cant yn y flwyddyn ddiwethaf, ac nid oes amheuaeth fod hynny wedi digwydd yn sgil y Ddeddf tai, sy’n ei gwneud yn ofynnol i bawb wneud eu gorau.

Mae swyddogion cymorth tenantiaid yn gwneud eu gorau i helpu pobl sydd â bywydau caotig i fynd yn ôl ar y trywydd iawn, ond mae’n rhaid i ni gydnabod nad yw bob amser yn gweithio a bod rhai pobl yn cael eu niweidio’n fawr gan brofiadau niweidiol yn ystod plentyndod. Yn y pen draw, mae’n rhaid cael cosb os yw pobl (a) yn peidio â thalu eu rhent a (b) yn achosi hafoc llwyr i fywydau pobl eraill, gan fod pawb â hawl i lonydd i fwynhau eu cartref. Rwy’n ofni fy mod yn ymdrin yn rhy aml ag enghreifftiau o deuluoedd sy’n creu hafoc llwyr, ac yn achosi gofid emosiynol a meddyliol enfawr i bobl eraill. Felly mae’n rhaid cael cosb os nad yw pobl yn dilyn y rheolau.

Ond os ydych yn cyferbynnu’r sefyllfa honno, lle rydym yn gwneud pob ymdrech i sicrhau nad yw tenantiaeth pobl yn chwalu—mae hawl gan landlordiaid preifat i droi teuluoedd allan o dan adran 21 o Ddeddf Tai 1988 heb roi unrhyw reswm o gwbl. Dim ond rhoi 2 fis o rybudd iddynt sy’n rhaid iddynt ei wneud. Nid oes gwahaniaeth os ydynt yn denantiaid delfrydol, ni fydd ganddynt hawl i aros mewn man y mae eu plant yn ei alw’n gartref. Felly, i’r teuluoedd hyn, mae yna ymdrech diddiwedd o chwilio am le newydd i fyw, ac ymdrechu i geisio sicrhau bod eu plant yn parhau i fynychu ysgolion y maent wedi setlo ynddynt ac yn ofidus iawn ynglŷn â cholli eu ffrindiau. Efallai y byddant ar restr aros y cyngor, ynghyd â—yng Nghaerdydd—9,000 o deuluoedd eraill, ond maent yn ddi-os yn mynd i orfod aros yn hir iawn yn y rhan fwyaf o achosion. Mae hyn yn peri rhai problemau heriol iawn i ysgolion wrth iddynt weld plant newydd yn cyrraedd yn ystod y flwyddyn, a phlant yn gorfod newid ysgol dro ar ôl tro.

Mae hyn i gyd yn hynod o drasig. Ond mae’r credyd cynhwysol yn mynd i wneud y broblem yn llawer iawn gwaeth oherwydd—mae landlordiaid preswyl a darparwyr tai cymdeithasol yn bryderus iawn ynglŷn â hyn—gellir talu budd-dal tai yn uniongyrchol i’r landlord ar hyn o bryd er mwyn atal yr arian rhag cael ei wario ar rywbeth arall. Mae hynny’n arbennig o bwysig os oes rhywun yn y cartref yn gaeth i ddibyniaeth ddifrifol. Bydd credyd cynhwysol yn y dyfodol ond yn mynd i un oedolyn yn y cartref, ac fel arfer y dyn fydd hwnnw—yr un sy’n ennill fwyaf o gyflog yn draddodiadol—ac mae hwn yn fater sy’n peri pryder arbennig i deuluoedd sy’n byw mewn perthynas gamdriniol. Yn anochel, yn sgil hynny, yn fy marn i, bydd y niferoedd sy’n cael eu troi allan yn codi, beth bynnag fydd yr awdurdodau lleol neu gymdeithasau tai neu’n wir, landlordiaid preifat yn ceisio ei wneud am y peth. Os nad yw pobl yn talu eu rhent, dyna fydd yn digwydd.

Y bygythiad mawr arall yw Deddf Mewnfudo 2016, nad yw’n weithredol eto yng Nghymru, ond pan gaiff ei gweithredu mae’n sicr o gynyddu amddifadedd. Yn wir, dyna y’i lluniwyd i’w wneud. Ar hyn o bryd, pan fydd cais am loches yn cael ei wrthod, daw cymorth lloches i ben oni bai bod gennych blant yn eich cartref, ac yna bydd gennych hawl i aros yn y tŷ sy’n cael ei ddarparu gan y Swyddfa Gartref i ganiatáu i chi apelio yn erbyn y penderfyniad. Mae’n bwysig cofio yma fod nifer sylweddol iawn o geiswyr lloches sydd wedi cael eu gwrthod yn cael y penderfyniad wedi’i wrthdroi drwy apelio pan fyddant wedi cael cynrychiolaeth gyfreithiol briodol i gyflwyno eu hachos. Ond bydd Deddf Mewnfudo 2016, o dan wiriadau ‘hawl i rentu’, yn ei gwneud yn drosedd i rentu i berson sydd wedi ei anghymhwyso o ganlyniad i’w statws mewnfudo. Beth felly sy’n mynd i ddigwydd i’r bobl hyn, yn enwedig y plant hyn? O bosibl, byddwn yn siarad am deuluoedd â phlant yn cael eu troi allan o’u llety dros dro cyn gynted ag y caiff eu cais cychwynnol am statws ffoadur ei wrthod. A ydym o ddifrif eisiau iddynt orfod cysgu yn y parc? Os a phan—