Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ddechrau drwy ddiolch i Julie Morgan fel cadeirydd, aelodau’r grŵp trawsbleidiol a phawb sydd wedi cyfrannu at y ddadl heddiw. Cafwyd tystiolaeth rymus o bob ochr, nid yn unig o’r anghyfiawnder a’r annhegwch, ond yn arbennig o’r effaith ar unigolion a theuluoedd, boed yn effaith ar waith, y gallu i gael yswiriant, ond hefyd y stigma sy’n gysylltiedig â gwaed halogedig a’r cywilydd y mae pobl yn ei deimlo. Mae pa un a ydynt yn iawn i deimlo cywilydd yn fater cwbl wahanol—nid wyf yn meddwl y dylent fod â chywilydd o gwbl—ond dyna sut y mae pobl o ddifrif yn teimlo a’r modd y mae wedi effeithio ar eu bywydau. Ac yna, wrth gwrs, ceir problemau meddygol eraill, yn enwedig problemau iechyd meddwl. Felly, rwyf am ddweud ar y dechrau fy mod yn cefnogi’n gryf yr alwad ar y Llywodraeth i gynnal ymchwiliad cyhoeddus ar draws y DU i’r amgylchiadau a arweiniodd at bobl yn dal hepatitis C, HIV neu’r ddau o gynhyrchion gwaed halogedig a ddarparwyd gan y GIG. Rwy’n gwybod bod hyn wedi’i ddisgrifio fel y driniaeth waethaf yn hanes y GIG. Heintiwyd pobl gan driniaeth GIG ac ni ddylid byth fod wedi gadael i hynny ddigwydd, ond fe wnaeth ac mae’n wirioneddol ddrwg gennyf am y niwed a achoswyd a’r effaith y mae hyn wedi ei gael ac yn parhau i’w gael ar y rhai yr effeithir arnynt.

Mae effaith yr heintiau hynny ar iechyd a lles pobl wedi bod yn hynod o fawr ac amlygwyd hynny eto yn y Siambr heddiw, gyda chanlyniadau pellgyrhaeddol i fywydau, breuddwydion a dyheadau. Ac wrth gwrs, mae rhai wedi colli eu bywydau yn barhaol, fel yr amlinellodd Julie Morgan wrth agor y ddadl. Rwyf wedi cael cyfle i glywed o lygad y ffynnon, yn y grŵp trawsbleidiol ond hefyd mewn cyfarfodydd gweinidogol preifat, am farn unigolion yr effeithir arnynt a’u teuluoedd, gan gynnwys cynrychiolwyr o Hemoffilia Cymru ac Aelodau’r Cynulliad. Rwyf wedi cael gwybodaeth bellach o adborth a gefais gan swyddogion Llywodraeth Cymru yn dilyn y gweithdai diweddar a gynaliasant gyda’r rhai yr effeithir arnynt i helpu i lywio ein cyfeiriad yn y dyfodol yng Nghymru o ran y cymorth ariannol y byddwn yn gallu ei ddarparu.

Yr hyn sy’n amlwg i mi a phawb yn y Siambr hon sydd wedi gwrando yw cryfder anhygoel y teimlad ynglŷn â’r hyn a ddigwyddodd, a galwad blaen a syml i gael gwybod yr holl amgylchiadau a’r ffeithiau am yr hyn a ddigwyddodd. Ac rwy’n eu cefnogi yn yr alwad honno, oherwydd gwn eu bod eisiau atebion er mwyn gallu symud ymlaen. Ac mae’r galwadau am ymchwiliad cyhoeddus dros nifer o flynyddoedd ar draws mwy nag un Llywodraeth gan y rhai sy’n ymgyrchu wedi cael eu hanwybyddu. I lawer, rydym yn deall bod hyn wedi rhoi halen ar y briw. Rwy’n sicr yn credu ei bod yn iawn ac yn briodol cael ymchwiliad llawn ac annibynnol i’r amgylchiadau. Ym mis Hydref y llynedd, ysgrifennais at yr Arglwydd Prior yn dilyn ymrwymiad y Prif Weinidog i ystyried adolygiad i fater gwaed halogedig, a gofynnais sut y byddai’r gweinyddiaethau datganoledig yn cael eu cynnwys. Yna, ysgrifennais at Jeremy Hunt ar 20 Rhagfyr i ychwanegu fy llais at yr alwad am ymchwiliad cyhoeddus ar draws y DU. Ac mae’n glir na fydd yr ymchwiliad hwnnw’n gallu digwydd heb i Lywodraeth y DU weithredu, nid yn unig oherwydd bod y pethau hyn wedi digwydd cyn datganoli, nid yn unig oherwydd na allwn bob amser wybod lle y cafodd pobl eu heintio. Ond wrth gwrs, Llywodraeth y DU yn unig sydd â mynediad at y wybodaeth a’r pwerau ar gyfer ymchwiliad gyda’r cwmpas a’r trylwyredd angenrheidiol i sicrhau ymchwiliad ystyrlon i helpu pobl i gyrraedd at y gwirionedd.

Mae hefyd yn wir, fodd bynnag, nad oedd y sgandal yn unigryw i’r DU. Yr hyn sy’n wahanol, fodd bynnag, yw bod llywodraethau mewn rhai o’r gwledydd eraill fel Iwerddon a Chanada wedi cynnal yr ymchwiliadau hynny. Rwy’n derbyn na all unrhyw ymchwiliad unioni’r difrod a wnaed, ond gall sicrhau ein bod yn deall yn llawn ac mewn ffordd dryloyw sut y gallodd digwyddiadau’r drychineb hon ddigwydd. Mae’n bwysig sicrhau hefyd fod y rhai yr effeithiwyd arnynt mor uniongyrchol gan y drychineb yn gwybod ein bod hefyd yn sicrhau ein bod yn dysgu unrhyw wersi sydd i’w dysgu er mwyn helpu i atal unrhyw beth o’r fath rhag digwydd yn y dyfodol.

Gofynnodd Caroline Jones yn uniongyrchol: a ydym wedi dysgu unrhyw beth? Y gwir yw ein bod, mewn gwirionedd, oherwydd os edrychwch ar gynhyrchion gwaed yma yng Nghymru, mae diogelwch wedi gwella’n sylweddol o ran y gallu i olrhain a phrofi. Rwyf wedi gweld rhai o’r systemau hynny ar waith, a’r mesurau diogelwch ar ymweliadau a wneuthum â Gwasanaeth Gwaed Cymru. Ond nid yw hynny’n tynnu dim oddi wrth yr anghyfiawnder sylfaenol i’r bobl a heintiwyd.

Fel y mae pobl yn gwybod—ac wrth gwrs, fel y soniwyd yn y ddadl—mae gwaith ar y gweill i ddiwygio’r system gymorth ariannol a ddarperir gan Lywodraeth Cymru. Byddai wedi bod yn well gennym fod wedi gwneud hyn ar sail gyson ledled y DU, ond dyma ble rydym. Mae’r pum cynllun haint penodol a sefydlwyd ers 1988 wedi esblygu mewn modd ad hoc, a thros amser mae’r system wedi dod yn gymhleth. Gwnaed rhai gwelliannau cyn ac ar ôl datganoli, megis cyflwyno taliadau blynyddol yn 2009 ar gyfer pobl sydd â HIV a thaliadau blynyddol i’r rhai yr effeithiwyd arnynt yn fwyaf difrifol gan hepatitis C o 2011.

Fodd bynnag, mae yna anfodlonrwydd eang sy’n parhau am y ffordd y caiff pobl yr effeithiwyd arnynt eu cynorthwyo, ac i ba raddau. Wrth ddiwygio cymorth i’r rhai yr effeithiwyd arnynt a fydd yn cael eu cynnwys o dan y cynllun yng Nghymru, mae gennyf dair blaenoriaeth. Rhaid i unrhyw newid i system newydd fod yn deg a gweithredu’n dryloyw. Mae angen i welliannau fod yn fforddiadwy ac yn gynaliadwy o fewn y gyllideb iechyd, a bydd angen i benderfyniadau ystyried y safbwyntiau a fynegwyd gan y rhai yr effeithir arnynt.

Felly, ym mis Hydref y llynedd ysgrifennais at unigolion yn eu gwahodd i gwblhau arolwg i adael i mi gael eu barn ar y ffordd orau o ddarparu cymorth a sut y gellid ei deilwra’n well i ddiwallu eu hanghenion. Hefyd, cynhaliodd fy swyddogion ddau weithdy, un yng ngogledd Cymru ac un yn ne Cymru. Mae’r broses gyffredinol hon wedi bod yn amhrisiadwy o ran cael gwybod yn uniongyrchol am effaith y drychineb ar fywydau pobl a bywydau eu teuluoedd mewn llawer o achosion. Daeth yr arolwg i ben ar 20 Ionawr a byddaf yn ystyried yn ofalus y wybodaeth a’r safbwyntiau a fynegwyd wrthyf wrth wneud penderfyniad ar lwybr ymlaen. Wrth gwrs, cafodd mwy o arian ei ddyrannu yn y gyllideb derfynol eleni. Ond bydd yn dasg anodd ar y ffordd ymlaen ac rwy’n gwybod yn iawn yn ôl pob tebyg na fyddaf yn gallu bodloni’r holl ofynion—a gofynion dealladwy—y bydd teuluoedd yn dymuno eu cael gennyf a chan y Llywodraeth hon. Ond byddaf yn hollol dryloyw ynglŷn ag unrhyw benderfyniad a wnaf, sut y’i gwneuthum a’r hyn y gallaf ei wneud i helpu i gynorthwyo teuluoedd yma yng Nghymru. Felly, byddaf yn ystyried y materion hynny’n ofalus wrth wneud penderfyniad ar y ffordd ymlaen i Gymru.

Ond rwyf eisiau gorffen—oherwydd mai galwad am y gwirionedd a ffordd ymlaen oedd yr alwad hanfodol yn y ddadl heddiw—ac rwy’n credu’n llwyr ei bod yn iawn ac yn briodol i bobl gael atebion i’w cwestiynau ynglŷn â sut a pham y cafodd pobl eu heintio yn ogystal â derbyn cymorth priodol i’w helpu i fyw gyda’r effaith y mae’r drasiedi hon wedi’i chael ac yn parhau i’w chael.