Mae mater contractau dim oriau yn un mawr i lawer o bobl yn y farchnad swyddi yng Nghymru; felly, rwy’n croesawu’r ddadl a gyflwynwyd heddiw gan fy nghyd-Aelod David Rowlands. Polisi UKIP ledled y DU, fel yr amlinellwyd ym maniffesto etholiad cyffredinol 2015, yw rhoi terfyn ar gamddefnyddio contractau dim oriau. Nid ydym yn galw heddiw am waharddiad llwyr gan ein bod yn cydnabod y gall rhai gweithwyr gael budd ohonynt, ond i’r rhan fwyaf o weithwyr mae’r contractau hyn yn creu rhyw fath o ansicrwydd a phryder. Felly, mae angen i ni archwilio a oes unrhyw ffordd o fynd i’r afael â’r mater hwn drwy’r Cynulliad.

Mae un cwestiwn perthnasol yn y cyswllt hwn yn ymwneud â chymhwysedd cyfreithiol. A oes unrhyw ran o gyfraith cyflogaeth yn dod yn briodol o fewn cymhwysedd y Cynulliad? Mae’r farn i’w gweld yn amrywio ar y pwynt hwn, ond gyda Llywodraeth Cymru yn ceisio treialu Bil yr Undebau Llafur (Cymru) drwy’r Cynulliad ar hyn o bryd, byddwn yn bwrw ymlaen heddiw ar sail y sicrwydd y mae’r Gweinidog cyllid, Mark Drakeford, wedi’i roi: fod gan y Cynulliad gymhwysedd dros gyflogaeth yn y sector cyhoeddus; er, mewn gwirionedd, efallai nad yw’r achos hwnnw wedi’i brofi. Felly, os yw’n wir fod gan y Cynulliad gymhwysedd yn y maes hwn, yna mae lle i ddeddfwriaeth yn y lle hwn ar gontractau dim oriau. Yna, rhaid i ni sefydlu’r canlynol: un, a oes camddefnydd eang o gontractau dim oriau gan gyflogwyr? Dau, a yw’r camddefnydd hwn yn digwydd yng Nghymru ac yn y sector cyhoeddus? A thri, beth y dylem ei wneud i fynd i’r afael â’r broblem hon os yw’n bodoli?

Roedd arolwg a gynhaliwyd yn 2013 gan y Sefydliad Siartredig Personél a Datblygu yn holi cyflogwyr ynglŷn â’u defnydd o gontractau dim oriau. Dywedodd un o bob pump o’r ymatebwyr eu bod yn defnyddio contractau dim oriau er mwyn osgoi costau i’w cwmni eu hunain, yn hytrach nag er budd y gweithiwr. Roedd tystiolaeth hefyd, pan gafodd hawliau cyflogaeth eu cryfhau i weithwyr asiantaeth, fod cyflogwyr wedi dechrau cyfyngu ar eu defnydd o gontractau asiantaeth o blaid mwy o ddefnydd o gontractau dim oriau.

Ceir tystiolaeth hefyd fod hyn yn digwydd yn y sector cyhoeddus. Yn 2015, cyflwynodd Llywodraeth Cymru bapur ymchwil yn ymchwilio i’r defnydd o gontractau dim oriau yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Canfu fod 56 y cant o sefydliadau yn y sector cyhoeddus yn defnyddio contractau dim oriau, er i ni gael ein sicrhau nad oedd Llywodraeth Cymru ei hun yn gwneud hynny. Ysywaeth, 18 mis yn ddiweddarach, cafodd yr honiad ei wrthbrofi wrth i BBC Cymru ddatgelu bod glanhawyr nos ym Mharc Cathays ar gontractau dim oriau. Daeth hyn yn fuan ar ôl ffrae am Gyngor Sir Fynwy yn cyflogi 320 o bobl ar gontractau dim oriau.

Hefyd ceir problem mewn perthynas â chwmnïau sy’n cyflwyno tendrau llwyddiannus am gontractau gyda chynghorau. Yn aml, mae gan gynghorau yng Nghymru bolisïau i beidio â dyfarnu contractau i gwmnïau sy’n defnyddio contractau dim oriau, ond yn aml, nid yw hyn ond yn berthnasol i brif gontractwyr. Bydd y prif gontractwyr hyn yn defnyddio isgontractwyr sydd, mewn llawer o achosion, yn defnyddio contractau dim oriau fel mater o drefn. Felly, mae angen archwilio hyn hefyd. Os yw Llywodraeth Cymru yn mynd i amddiffyn hawliau undebau llafur, fel y maent yn ei argymell ar hyn o bryd, yna efallai y gallant hefyd edrych eto ar yr ochr arall i’r geiniog, sef gweithwyr sy’n gweithio’n anfoddog ar gontractau dim oriau yn y sector cyhoeddus yng Nghymru. Diolch.