Diolch, Ddirprwy Lywydd, a chynigiaf y cynnig yn enw Paul Davies ar y papur trefn heddiw yn ffurfiol, cynnig a oedd yn galw am lawer iawn o feddwl a llythrenogrwydd i’w roi at ei gilydd, ac mae’n datgan yn syml:

‘Yn credu bod Llywodraeth Cymru o dan arweiniad Llafur yn methu o ran pobl Cymru.’

Rwy’n deall bod arweinydd y tŷ yn ymateb ar ran y Llywodraeth. Nid yw’n syndod na fyddwn yn derbyn gwelliant Plaid Cymru sydd wedi ei ychwanegu at ein cynnig. Roedd hi’n anodd pwyso a mesur hwnnw hefyd a threuliasom amser hir yn ei drafod yn y grŵp. Ond rwy’n gobeithio y bydd Plaid Cymru yn ystyried, oherwydd, o gofio’r iaith sydd wedi dod gan Blaid Cymru yn ystod y dyddiau a’r wythnosau diwethaf, mae’n ymddangos bod yna elfen o anhapusrwydd gyda Phlaid Cymru, ac yn sicr mae’n ymddangos mai’r sefyllfa ar hyn o bryd yw nad ydynt o reidrwydd yn cael y gorau o ddau fyd, fel y dywedodd eu harweinydd yn eu cynhadledd, o ran eu trefniadau gyda Llywodraeth bresennol Llafur Cymru.

Byddai’n drueni os na all y gwrthbleidiau uno o gwmpas y cynnig hwn y prynhawn yma i bleidleisio ar yr hyn sydd ger ein bron. Oherwydd mae’n ffaith fod Llywodraeth Lafur Cymru wedi ennill yr etholiad yn ôl ym mis Mai diwethaf. Nid yw’r cynnig hwn yn ceisio gwadu hynny, a daeth y Llywodraeth at ei gilydd a ffurfio, yn amlwg, ar ôl yr etholiad hwnnw. Ond mae’r rhan fwyaf o lywodraethau, pan fyddant yn dod i fodolaeth, yn meddu ar ryw egni, yn enwedig yn y flwyddyn gyntaf, y 18 mis cyntaf, pan fyddant yn gosod llwybr ac yn nodi’r llwybr hwnnw i ddangos bod ganddynt egni a’u bod yn awyddus i wneud y newid a’r diwygiadau sydd eu hangen mor daer, yn enwedig yn yr amgylchedd yr ydym ynddo heddiw ac wrth inni symud ymlaen yn y blynyddoedd i ddod.

Mae’n ddiddorol, wrth wylio’r Llywodraeth, sut y mae’n gweithio dros yr ychydig fisoedd diwethaf—neu beidio, boed fel y bo. Mae yna gwestiwn ynglŷn ag a allwch ysgwyddo cydgyfrifoldeb y Llywodraeth. Mae’n ddiddorol gweld Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg, sydd newydd gerdded i mewn yn awr. Mae’n ddiddorol ystyried yr un bleidlais Ewropeaidd o bwys a gynhaliwyd ryw dair wythnos yn ôl, pan oedd yr Ysgrifennydd addysg yn methu cefnogi safbwynt y Llywodraeth i wrthwynebu gwelliant Plaid Cymru a gyflwynwyd y diwrnod hwnnw. Rwy’n credu y byddai’r rhan fwyaf o bobl yn gweld hynny braidd yn rhyfedd, a dweud y lleiaf, pan fyddwch yn meddwl am gydgyfrifoldeb. Yna gwelsom gynhadledd Democratiaid Rhyddfrydol dros y penwythnos, lle roeddech yn mynd i fod yn gwrthwynebu bwriad y Llywodraeth, y tu allan i’r Siambr hon, i ddeddfu ar yr hawl i brynu. Eto i gyd, yn ôl yr hyn a ddeallaf, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi y bydd yn arfer cydgyfrifoldeb ac yn pleidleisio i wahardd yr hawl i brynu yma yng Nghymru, a dof at hynny yn nes ymlaen yn fy araith.

Credaf ei bod yn drueni mawr, wrth edrych ar yr wythnosau cynnar a’r misoedd cynnar hyn, fod y Llywodraeth wedi cael cymaint o anhawster wrth geisio cydlynu ei hun, ac yn arbennig, gyda Phlaid Cymru. Maent yn dweud eu bod yn cael y gorau o’r ddau fyd, ond ychydig cyn y Nadolig, gwelsom Adam Price, sydd wedi gadael y Siambr, yn taflu ei bapurau i’r awyr mewn anobaith llwyr yn syth ar ôl i ni gael Ysgrifennydd yr economi yn gwneud ei araith arweinyddiaeth—neu, mae’n ddrwg gennyf, ei araith ym Maes Awyr Caerdydd am ddatblygiadau seilwaith economaidd—pan nad oedd neb wedi ymgynghori â hwy o gwbl ar yr hyn a oedd yn yr araith honno. Mae hynny’n sicr yn gofyn y cwestiwn: sut yn union y mae’r Llywodraeth hon yn gweithio, a sut yn union y maent yn mynd i ymdrin â rhai o’r heriau gwirioneddol y mae angen meddwl o ddifrif amdanynt ac atebion cadarnhaol gan Lywodraeth y dydd? Yn anffodus, nid ydym yn gweld hynny’n digwydd ac nid ydym yn ei weld yn dod gan y Llywodraeth a ffurfiwyd ar ôl mis Mai.

Mae’r ddogfen wych hon a gafodd ei rhoi at ei gilydd sy’n amlinellu gwerth pum mlynedd o waith—pum mlynedd. Rwyf wedi bod yn gwneud fy ngorau i geisio meddwl beth ar y ddaear y gallaf wneud â hi: nid yw hyd yn oed yn ddigon llydan i gynnal neu ddal drws ar gau neu agor drws, pa bynnag ffordd y byddech eisiau ei ddefnyddio. Rwy’n dal i geisio meddwl am syniadau ynglŷn â beth y gellid ei wneud â hi, er y gallai fod yn ôl pob tebyg nad dyma’r lle gorau i awgrymu beth i’w wneud gyda’r ddogfen hon gan fod gennym Gofnod y Trafodion. Oherwydd mae hi mor eang ei natur, yn wir, fel na ellir cyfiawnhau ei galw’n rhaglen lywodraethu o gwbl, a bod yn deg. Am werth pum mlynedd o waith, cawn 15 tudalen o—wel, o ddim byd, a bod yn onest gyda chi. Rwy’n gobeithio y bydd arweinydd y tŷ yn fwy cadarnhaol yn ei hymateb mewn gwirionedd ac yn cynnig rhai atebion i ni nad yw’r ddogfen hon yn eu cynnig i ni, mae’n amlwg, yn—