Mae Llywodraeth Cymru wedi bod mewn grym yng Nghymru ers 18 mlynedd. Am 11 o’r 18 mlynedd, roeddent yn llywodraethu law yn llaw â Llywodraeth Lafur yn San Steffan. Dros y 18 mlynedd hir a wastraffwyd, maent wedi methu’n systematig â gwella bywydau ein haelodau mwyaf agored i niwed yn y gymdeithas. Mae un o bob pump o blant yng Nghymru yn dal i fyw mewn tlodi. Dyna drueni. Mae’n uwch nag yn Lloegr neu’r Alban, ac yn uwch na chyfartaledd y Deyrnas Unedig. Er iddynt wario £500 miliwn ers 2001 ar eu rhaglen Cymunedau yn Gyntaf a glodforwyd yn fawr, maent wedi methu codi lefelau ffyniant yn y rhannau mwyaf difreintiedig o Gymru. Rwy’n cynrychioli nifer o’r cymunedau hynny yn ne-ddwyrain Cymru. Mae’r cymunedau hyn wedi cael eu siomi gan fethiant Llafur i dorri cylch tlodi ac amddifadedd. O blith 12 rhanbarth y Deyrnas Unedig, Cymru yw’r tlotaf ond dau, ac mae hynny’n drueni. Er gwaethaf y nod o ddileu tlodi plant erbyn 2020, mae’r cyfraddau wedi aros yn llonydd. Y mis diwethaf, cyfaddefodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant fod Cymunedau yn Gyntaf, yn ei eiriau ef, heb gael yr effaith ar lefelau tlodi cyffredinol yn y cymunedau hyn, sy’n parhau i fod yn ystyfnig o uchel. Aeth ymlaen i ddweud bod angen dull newydd sy’n ymdrin ag achosion sylfaenol tlodi.

Er gwaethaf y cyfaddefiad hwn o fethiant, nid ydym wedi cael unrhyw gyhoeddiad clir ynglŷn â’r hyn a ddaw yn lle Cymunedau yn Gyntaf. Yn lle hynny, bydd y rhaglen bresennol yn parhau tan fis Mawrth 2018 a bydd toriadau o 30 y cant yn y cyllid. Mae’n bosibl mai un o’r rhesymau dros fethiant Cymunedau yn Gyntaf yw na chyrhaeddodd digon o arian y prosiectau rheng flaen yng Nghymru. Er enghraifft, gwariodd clwstwr Cymunedau yn Gyntaf yng Nghaerffili, Ddirprwy Lywydd, £375,000 ar brosiectau rheng flaen y llynedd. Fodd bynnag, gwariasant fwy na £2 filiwn ar staffio. Mae Cymunedau yn Gyntaf wedi addo cymaint a chyflawni cyn lleied.

Addysg yw’r ffordd orau allan o dlodi o hyd, ond mae Llafur Cymru wedi methu darparu’r sgiliau sydd eu hangen ar gynifer o’n plant er mwyn iddynt lwyddo mewn bywyd. Mae’r canlyniad PISA diweddar, a grybwyllodd Andrew yn gynharach, yn tynnu sylw at y bwlch cynyddol rhwng y sgiliau y mae busnesau eu hangen gan eu gweithwyr a’r ddarpariaeth addysg yng Nghymru. Mae mwy nag un rhan o bump o fyfyrwyr Cymru heb y sgiliau darllen i allu gweithredu yn y gweithle. Unwaith eto, dyma’r gyfran uchaf o blith unrhyw genedl yn y Deyrnas Unedig. Rydym yn wynebu prinder sgiliau yma yng Nghymru. Profodd mwy na 72 y cant o fusnesau Cymru anhawster i recriwtio staff cywir yn 2015. Mae 61 y cant o fusnesau Cymru yn ofni na fyddant yn gallu recriwtio digon o weithwyr gyda sgiliau lefel uwch i ateb y galw ac i dyfu. Mae cyflogwyr mewn diwydiannau amrywiol yn aml yn mynegi pryderon eu bod yn ei chael hi’n anodd dod o hyd i raddedigion sydd â’r sgiliau neu’r profiad gwaith cywir yng Nghymru.

Ddirprwy Lywydd, deuthum i fyw yng Nghymru 47 mlynedd yn ôl. Roedd yn arfer bod yn ddinas wych, Casnewydd, ac yn dref ffyniannus. Ond os edrychwch arni yn awr, yn hytrach na symud ymlaen, rwy’n credu ei bod yn mynd am yn ôl ym mhob agwedd ar fywyd. Mae hyn yn wir. Rwy’n gwybod bod hyn yn rhywbeth—rwyf wedi’i weld. Rwy’n adnabod y bobl sy’n byw yno. Pa un a fyddwch yn edrych ar addysg, tai, trafnidiaeth, beth bynnag—a gallaf gyfrif llawer o feysydd eraill lle y mae hyd yn oed ein cynghorau’n cael trafferth i gyflawni—. [Torri ar draws.] Roeddem yn trafod casglu sbwriel yma, rhywbeth a arferai fod yn dda iawn bob wythnos, ond nid mwyach—bob pythefnos. Ac mae mwy o sbwriel—[Torri ar draws.] Na, nid oes gennyf amser. Mae mwy o sbwriel ar y strydoedd yn awr nag ar gyfer ailgylchu yn ôl pob tebyg. Mae’n rhwystredig. Mae’n peri rhwystredigaeth i mi weld y wlad y dewisais wneud fy nghartref ynddi yn llithro ymhellach ac ymhellach ar ôl rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig a’r byd. Ni all Llywodraeth Cymru osgoi ei chyfrifoldeb a throsglwyddo’r bai i eraill ar yr ochr arall i’r sianel, i Lywodraeth San Steffan. Mae hynny’n hollol ffôl. Maent wedi cael 18 mlynedd i newid ac i wneud bywyd yn well yng Nghymru, ac nid ydynt wedi gwneud hynny. Maent wedi gwneud cam â Chymru, ac mae’n drueni. Diolch.