Mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd statudol, wrth gwrs, i ddarparu gwasanaethau eiriolaeth i grwpiau penodol o blant. Fel y clywom ni gan y Cadeirydd, nid ‘optional extra’ yw hynny, ond, yn anffodus, nid yw lleisiau’r plant hynny ddim wedi cael eu clywed fel y dylen nhw pan fo nhw wedi bod ar eu mwyaf agored i niwed. Mi glywom ni gyfeiriad at y gyfres o adroddiadau, a’r gyfres helaethach fyth o argymhellion sydd wedi dod dros y blynyddoedd o wahanol bwyllgorau, comisiynwyr plant ac yn y blaen ers adroddiad Waterhouse nôl yn y flwyddyn 2000.

Er gwaethaf hynny, wrth gwrs, ac er bod yna ddatblygiadau wedi bod yn y misoedd diwethaf, rŷm ni’n dal i aros am y dull cenedlaethol i gael ei gytuno a’i roi ar waith. Mae hynny yn eithriadol o siomedig—mae’n rhaid i ni i gyd gyfaddef hynny. Yn y cyfamser, wrth gwrs, fel y mae’r comisiynydd plant wedi’n hatgoffa ni yn y pwyllgor, mae plant wedi adrodd i’w swyddfa hi dros nifer o flynyddoedd nad ydyn nhw, bob un ohonyn nhw, yn gwybod beth yw eiriolaeth, nad ydyn nhw’n gwybod sut i gael gafael arni ac nad ydyn nhw’n cael eu hatgoffa ar yr adegau iawn fod ganddyn nhw hawl i gael eiriolwr.

Yna, wrth gwrs, yn ystod ein hymchwiliad ni, mi glywom ni, fel pwyllgor, am y cynnydd diweddar sydd wedi cael ei wneud o ran cytuno ar y dull cenedlaethol y byddai’n cael ei weithredu’n llawn erbyn Mehefin eleni. Yn ei dystiolaeth, fe ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthym ni ei fod yn beth moesol i’w wneud a hefyd y peth cyllidol iawn i’w wneud, ac mi fyddwn i, wrth gwrs, yn cydsynio â hynny 100 y cant. Mae’r ddau bwynt yna, sef yr achos moesol o sicrhau bod plant a phobl ifanc yn ymwybodol o’u hawl i eiriolaeth, a’r fantais, wrth gwrs, o safbwynt eu llesiant nhw o gael hynny, yn ogystal ag arbedion ariannol yn y tymor hir—mae hynny’n fy atgoffa i o ba mor bwysig fydd hi i sicrhau’r dyletswyddau cryfaf posib o safbwynt eiriolaeth yn y Bil Anghenion Dysgu Ychwanegol a’r Tribiwnlys Addysg (Cymru), ac rwy’n siŵr y cawn ni’r drafodaeth yna wrth i’r Bil hwnnw deithio drwy’r Senedd yma.

Nawr, mae yna gwestiynau ynglŷn ag ariannu, rwy’n meddwl, yn dal i fod, oherwydd roedd tystiolaeth i’r pwyllgor gan awdurdodau lleol, mae’n rhaid imi ddweud, ddim yn ‘emphatic’ iawn. Yn amlwg, mae’r Llywodraeth yn chwarae ei rhan drwy gyfrannu hanner y gost y rhagwelir y bydd yn deillio o’r dull cenedlaethol yma. Ond roedd yna gyfaddefiad yn y pen draw y bydd adnoddau’n cael effaith ar ba wasanaethau eirioli fydd ar gael ac a fydd yn cael eu comisiynu. Ac meddai’r awdurdodau lleol—mae’r hinsawdd ariannol bresennol yn golygu bod yn rhaid inni fod yn realistig am y disgwyliadau a fydd yn cael eu rhoi ar awdurdodau lleol, heb fod cyllid ychwanegol yn cael ei ddarparu. Wrth gwrs, mae yna amrywiaeth enfawr yn y lefel o ariannu ar draws awdurdodau lleol yng Nghymru pan mae’n dod i wario ar eu dyletswydd statudol, felly mae’r daith sydd gan rai awdurdodau lleol i gyrraedd lle dylen nhw fod, a lle hoffai nifer ohonom ni eu gweld nhw yn ei gyrraedd, yn mynd i fod yn heriol, rwy’n siŵr.

Mae’r Ysgrifennydd wedi dweud na fydd yna ‘ring-fence-o’ i’r ariannu, ac rwy’n deall y rhesymeg am hynny. Ond, wrth gwrs, rŷm ni wedi cael gwaith yn y pwyllgor yn edrych ar y grant gwella addysg a goblygiadau peidio â gallu adnabod gyda sicrwydd fod y gwariant yn cyrraedd lle y dylai fe gyrraedd—felly, hefyd, o safbwynt ein hymchwiliad ni i’r gwasanaeth ieuenctid, a symiau ‘notional’ yn cael eu clustnodi yn yr RSG. Ond, wrth gwrs, os ydych chi’n edrych ar faint sy’n cyrraedd y gwasanaethau yn y pen draw, nid yw’n agos, mewn sawl enghraifft, i’r hyn y dylai fod. Felly, os nad oes yna ‘ring-fence-o’, yn amlwg—ac rwy’n gwybod y bydd yr Ysgrifennydd yn ymwybodol o hyn—mi fydd angen fframweithiau perfformiad cryf eithriadol er mwyn sicrhau bod yr hyn yr ŷm ni eisiau ei weld yn cael ei ddelifro.

Plaid Cymru, of course, pushed for strengthening independent advocacy in the social services Act for all ages. As a result of that, at least now local authorities aren’t going to be able to levy charges for these services. Quite why anyone in Government thought it would be acceptable in the first place to allow charging for advocacy is anyone’s guess.

But it is clear that far more needs to be done, and these committee recommendations, in my view, are pretty modest but are very practical steps that need to be taken. So, I am disappointed that the Welsh Government has chosen to reject recommendation 4, which merely asks that the Welsh Government monitors spending by local authorities on advocacy services and that it’s funded in line with a population needs assessment analysis. What’s wrong with monitoring the spending levels? When we speak about advocacy for children what we’re really talking about, of course, is providing support for the most vulnerable people in society. Many of the children, of course, may be looked after and may have already experienced issues of neglect and we have a duty, as corporate parents, that we’re not fulfilling as we should at the moment. So, we need the Government to be strong here. We need local authorities to step up and deliver and the committee, of course, as the Chair has reiterated, will continue to scrutinise this area until the service our most vulnerable children deserve and, indeed, need is delivered.