Diolch, Llywydd. Mae datblygu sy’n seiliedig ar gryfder yn ymwneud â helpu pobl a chymunedau i nodi’r cryfderau sydd ganddynt eisoes er mwyn mynd i’r afael â’r problemau sylfaenol sy’n eu rhwystro rhag cyrraedd eu potensial. Gan gymhwyso’r dull hwn, mae’r chwyldroadwyr cydgynhyrchu yn Rhwydwaith Cydgynhyrchu Cymru yn mabwysiadu arferion gorau rhyngwladol, gan weithio tuag at ymagwedd sy’n galluogi pobl a gweithwyr proffesiynol i rannu grym a gweithio gyda’i gilydd mewn perthynas gyfartal i sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus yn fwy effeithiol a pherthnasol. Mae hyn yn ymwneud â datgloi cryfderau cymunedol i adeiladu cymunedau cryfach ar gyfer y dyfodol.

Yn anffodus, fodd bynnag, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn amharod i weithredu agenda hawliau cymunedol Deddf Lleoliaeth 2011, a fyddai’n helpu i ymgysylltu â’r gymuned a darparu gwasanaethau’n fwy effeithlon ac effeithiol. Ar y cyfan, cafwyd ymagwedd o’r brig i lawr tuag at ymgysylltu â’r gymuned yng Nghymru, gydag adnoddau a chanllawiau i awdurdodau lleol yn cael eu cynhyrchu gan y Llywodraeth ganolog. Ar ben hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi dogfen ganolog, ‘Egwyddorion ar gyfer gweithio gyda chymunedau’, sy’n cynnwys cyfranogiad cymunedau, defnyddwyr gwasanaeth a sefydliadau yn y broses o ddiffinio problemau cymunedol a dylunio a chyflwyno dulliau newydd, ond heb unrhyw bwerau ar lawr gwlad i gymunedau.

Er bod rhai pwerau ymyrryd lleol yng Nghymru, nid oes rhaid i awdurdodau lleol gyflawni trosglwyddiadau asedau cymunedol ar hyn o bryd ac nid oes cofrestri i ddangos pa asedau awdurdodau lleol sydd o dan fygythiad, yn wahanol i’r hyn a geir dros y ffin. Ar ben hynny, dangosai canlyniadau ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar ddiogelu asedau cymunedol yn 2015 fod 78 y cant o’r ymatebwyr yn croesawu pŵer i gychwyn trosglwyddo asedau gan gyrff sector cyhoeddus, gan gefnogi i bob pwrpas hawl y gymuned i wneud cais, sydd ar goll yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi arian i gynllun peilot Cymdeithas Mudiadau Gwirfoddol Gwent ar gyfer swyddog trosglwyddo asedau cymunedol—da—i helpu grwpiau yng Ngwent i wneud ceisiadau am asedau cymunedol—gwych—ond nid yw’n glir eto a yw wedi bod yn llwyddiant. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ym mis Tachwedd 2016 fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant wedi bod yn cymryd rhan mewn trafodaethau â’r Ymgyrch dros Gwrw Go Iawn ynglŷn â dyfodol tafarndai Cymru. Mae hynny’n swnio’n ddiddorol iawn; rwy’n meddwl y byddwn innau wedi mwynhau’r trafodaethau hynny hefyd. Fodd bynnag, rydym eto i weld canlyniadau’r trafodaethau. Y llynedd, dywedodd Cyngor Gwirfoddol Lleol Sir y Fflint wrthyf y byddai toriadau Llywodraeth Cymru i gynghorau gwirfoddol lleol yn dinistrio eu gallu i gefnogi mwy o wasanaethau ataliol a chosteffeithiol dan arweiniad defnyddwyr. Mewn geiriau eraill, drwy wario arian yn fwy craff, gallem ddiogelu’r gwasanaethau hyn drwy weithio’n wahanol. A dywedodd Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru fod angen i Lywodraeth Cymru a’r sector adfywio mecanweithiau ymgysylltu presennol, a datblygu, hyrwyddo a monitro rhaglen ar gyfer gweithredu yn seiliedig ar gydgynhyrchu a thir cyffredin, gydag awdurdodau lleol, byrddau iechyd a’r trydydd sector yn gweithio’n llawer mwy dychmygus er mwyn datblygu gwasanaethau gwell yn nes at bobl, yn fwy ymatebol i anghenion ac yn ychwanegu gwerth drwy bwyso ar adnoddau cymunedol.

Mae Oxfam Cymru wedi galw’n benodol ar Lywodraeth Cymru i ymgorffori’r dull bywoliaeth gynaliadwy ym mhob polisi a gwasanaeth a ddarparir yng Nghymru, gan helpu pobl i adnabod eu cryfderau eu hunain, er mwyn mynd i’r afael â phroblemau sylfaenol sy’n eu hatal hwy a’u cymunedau rhag cyrraedd eu potensial.

Bum mlynedd yn ôl, gwrthododd y Gweinidog presennol adroddiad Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru, ‘Cymunedau yn Gyntaf: Ffordd Ymlaen’, a ganfu y dylai cyfranogiad y gymuned yn y broses o gydgynllunio a chyd-ddarparu gwasanaethau lleol fod yn ganolog i unrhyw raglen arweiniol olynol ar drechu tlodi. Bum mlynedd yn ddiweddarach, ar ôl gwario £0.5 biliwn ar raglen Cymunedau yn Gyntaf, mae’r un Gweinidog bellach wedi dweud ei fod yn diddymu’r rhaglen yn raddol, ar ôl methu gostwng prif gyfraddau tlodi neu gynyddu ffyniant cymharol yng Nghymru. Fel y dywed Sefydliad Bevan, os yw pobl yn teimlo bod polisïau’n cael eu gosod arnynt, ni fydd y polisïau hynny’n gweithio, a dylid cynhyrchu rhaglen newydd gyda chymunedau, nid ei chyfarwyddo o’r brig i lawr.

Gadewch inni edrych ar gydgynhyrchu ardal leol yn Derby—sy’n cefnogi trigolion a chymunedau, gan ysgogi cydweithredu rhwng pobl, teuluoedd, cymunedau a sefydliadau lleol i adeiladu rhywbeth mwy o faint a mwy cynaliadwy, ac adeiladu ar yr un model llwyddiannus ag sydd ar waith yn Awstralia. Mae gwerthusiad annibynnol gan Brifysgol Derby, a oedd yn gweithio gyda 50 o bobl yn unig, wedi canfod arbedion o £800,000 i’r economi iechyd a gofal cymdeithasol, ac wedi gweld bod cyflwyno cydlynwyr ardal lleol wedi meithrin perthynas rhwng pobl, wedi sefydlu ymddiriedaeth, wedi gweithio gyda chryfderau a dyheadau pobl ac adeiladu cysylltiadau gydag aelodau teuluol a dinasyddion eraill i greu atebion ar gyfer y cymunedau hynny. Argyhoeddodd hyn yr awdurdod lleol a’r GIG yno i fuddsoddi ac ehangu i bob un o’r 17 ward cyngor. Pe bai Llywodraeth Cymru ond yn gwrando. Gallent ddefnyddio cyllid yn well, gwella bywydau, a helpu gwasanaethau cyhoeddus, felly, i arbed arian. Felly, fy nghwestiwn i holl Aelodau’r Cynulliad yw: a wnewch chi ymuno â’r chwyldro, camu i fyny a chydgynhyrchu’r Gymru rydym ei heisiau?