Diolch yn fawr, Llywydd. Diolch i chi am y cyfle i gymryd rhan mewn dadl wedi’i hamseru’n dda, fel y mae eraill wedi dweud, gyda phobl ar draws Cymru yn mynd i bleidleisio yfory. Mae hwn wedi bod yn gyfle priodol iawn i bleidiau yma gyflwyno polisïau y bydd etholwyr yn penderfynu arnynt. Efallai y gallaf ddechrau drwy gytuno â’r siaradwr olaf yn y ddadl, Dawn Bowden, fel y cytunais gyda Simon Thomas yn gynharach y prynhawn yma, drwy ddweud mai un o fanteision mawr pleidiau gwleidyddol yw bod yna faniffestos y gall pobl eu gweld ac y gellir gwneud penderfyniadau gwybodus. Lle y bydd pobl yn perthyn i bleidiau gwleidyddol, rwy’n meddwl ei bod yn iawn ac yn briodol y dylai hynny fod yn hysbys i etholwyr o dan ba faner bynnag y bydd pobl yn dewis sefyll etholiad wedyn.

Mae gwelliant y Llywodraeth y prynhawn yma yn ceisio uno’r Cynulliad Cenedlaethol gyda chynnig y gall pob plaid yma gytuno arno, o’r hyn a glywais y prynhawn yma—pwysigrwydd gwasanaethau lleol o safon i’r boblogaeth, wedi’u darparu gan awdurdodau lleol ledled Cymru.

Llywydd, deuthum i weithio yn y Cynulliad Cenedlaethol yn gyntaf yn y flwyddyn 2000. Roeddwn yn meddwl bryd hynny, ac rwy’n parhau i feddwl yn awr mai un o gryfderau’r Cynulliad Cenedlaethol yw bod pobl wedi cael eu cynnwys yma sy’n adnabod llywodraeth leol, ar ôl torri eu dannedd gwleidyddol eu hunain drwy gael eu hethol i awdurdodau lleol. Dyna’n rhannol pam y credaf fy mod wedi dweud erioed, ers i mi ddod yn Weinidog â chyfrifoldeb dros lywodraeth leol, fod fy agwedd at y sector yn un sy’n seiliedig ar ei bwysigrwydd—ei bwysigrwydd fel darparwr gwasanaethau allweddol, fel chwaraewr allweddol yn creu economïau lleol ac fel cyswllt hanfodol yn y gadwyn ddemocrataidd.

Mae’r penderfyniadau y mae awdurdodau lleol yn eu gwneud yn estyn yn ddwfn i mewn i fywydau eu dinasyddion a thrwy gydol y bywydau hynny hefyd, o’r dyddiau cynharaf ym myd addysg i ofal pobl hŷn yn eu cartrefi a’u cymunedau eu hunain. Mae’r ystod o bethau y mae awdurdodau lleol yn eu gwneud yn amrywio o’r gwasanaethau pwysig iawn hynny, o’r parcio, y tafarndai a’r cyflogau y soniodd Gareth Bennett amdanynt, i’r celfyddydau, y chwaraeon a’r safonau masnach a grybwyllwyd gan Mike Hedges. Bob dydd, mae cannoedd o wasanaethau, a ddarperir gan filoedd o sefydliadau—a thros flwyddyn, yn estyn i mewn i fywydau miliynau o bobl—yn cael eu darparu gan awdurdodau lleol yma yng Nghymru. Mae’r etholiadau ar eu cyfer yfory’n arwydd o’u harwyddocâd.

Wrth gwrs, mae effaith y polisïau caledi, sy’n hunandrechol ac wedi methu, wedi effeithio ar lywodraeth leol yma yng Nghymru, fel y dangosodd Hefin David mor glir. Ond byth ers y flwyddyn 2008, gwnaed ymdrech barhaus i ddiogelu’r gwasanaethau hynny lle bynnag y bo modd yma yng Nghymru. Dyna pam, ers y flwyddyn 2000, er bod gwario ar wasanaethau awdurdodau lleol yn Lloegr wedi gweld gostyngiad o ran arian parod o 11 y cant, mae gwariant ar wasanaethau lleol yng Nghymru wedi gweld cynnydd ariannol o 3 y cant. Neu o’i roi mewn ffordd wahanol, adroddodd y Swyddfa Archwilio Genedlaethol yn ddiweddar fod grym gwario awdurdodau lleol yng Nghymru mewn termau real wedi gostwng 4 y cant yn y pum mlynedd ar ôl 2010. Yn Lloegr, mae wedi gostwng 25 cant—chwe gwaith y lefel o doriadau y bu’n rhaid i awdurdodau lleol yma yng Nghymru eu hwynebu.

Clywsom gan Janet Finch-Saunders, gyda’r maniffesto Ceidwadol i awdurdodau lleol—credaf y byddai crocodeil wedi bod â chywilydd o fod wedi colli’r math o ddagrau a glywsom gan y Ceidwadwyr y prynhawn yma. Mae’r effaith ar awdurdodau lleol yng Nghymru yn ganlyniad go iawn i’r toriadau a wnaed gan eu plaid ar lefel genedlaethol, a’r toriadau y gwelwch eu plaid yn gorfod eu gwneud yn Lloegr a’r toriadau rydym yn benderfynol o beidio â’u gweld yn digwydd yma yng Nghymru.

Nawr, yn ogystal â’r arian sydd ar gael i awdurdodau lleol, ceir cwestiwn ynglŷn â sut y dylid gwario’r arian hwnnw. Ac adroddodd y Sefydliad Astudiaethau Cyllid y mis diwethaf fod gwariant awdurdodau lleol ar ofal cymdeithasol yng Nghymru 20 y cant yn uwch na’r hyn ydyw yn Lloegr, gyda gwariant cyfartalog yng Nghymru yn uwch nag mewn unrhyw ranbarth yn Lloegr.

May I say a word of thanks to Dai Lloyd for what he said in his contribution this afternoon, focusing on the importance of social services, but specifically the people who work in the field of care? One of the things that local authorities in Wales have succeeded to do over the past decade is to bring down every year the number of people who live in residential homes in Wales, and they’ve done that because they do offer care in the community for vulnerable people, people who depend on the care that they receive in the community, and Dai Lloyd drew attention to the fact that it’s the people who provide care and the quality of care that are so important to the people who are dependent on those services.

Mae’r dewisiadau y mae awdurdodau lleol yn eu gwneud yng Nghymru wrth roi’r gyfran ychwanegol honno o’u gwariant tuag at ofal cymdeithasol yn arwydd, nid yn unig fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud dewisiadau wrth ariannu’r sector, ond bod y dewisiadau wedi’u gwneud gan yr awdurdodau lleol eu hunain yng Nghymru o ran diogelu’r rhai mwyaf agored i niwed.

Nawr, os yw’r Llywodraeth bresennol yn cael ei hailethol yn yr etholiad cyffredinol ym mis Mehefin, gwyddom fod y rhagolygon i’n holl wasanaethau cyhoeddus yn llwm. Dyna pam nad yw newid yn ddewis ond yn anghenraid os ydym i sicrhau llywodraeth leol fwy cadarn yma yng Nghymru. Nodwyd cynigion y Llywodraeth yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd gennym ym mis Ionawr. Rwy’n ddiolchgar iawn i’r 164 o unigolion a sefydliadau o bob rhan o Gymru a ymatebodd i’r ymgynghoriad hwnnw, ac am ysbryd adeiladol yr ymatebion hynny. O ganlyniad, byddwn yn symud at fwy o weithio rhanbarthol yng Nghymru. Bydd gennym fwy o gydwasanaethau, bydd gennym drefn fwy agored ac atebol, a byddwn yn darparu system awdurdod lleol yng Nghymru gyda’r offer sydd eu hangen arni i ymateb i anghenion ac amgylchiadau lleol. Oherwydd, Llywydd, er yr holl honiadau pleidiol a wnaed, yn hollol ddealladwy, yma y prynhawn yma, mae’r gweithredu go iawn ar fin symud y tu hwnt i’r Siambr hon, y tu hwnt i’r rhai sy’n cael eu hethol i’r Siambr hon, i’r miloedd o ymgeiswyr, o bob plaid wleidyddol a ‘run blaid wleidyddol, sy’n sefyll etholiad ac yn bwysicaf oll, i’r cannoedd o filoedd o drigolion Cymru a fydd yn chwarae eu rhan yfory yn y blwch pleidleisio.

Pa wahaniaethau bynnag a fydd gennym o bosibl, rwy’n meddwl y byddai’r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr hon yn dod at ei gilydd i gytuno ar y cyfraniad y bydd pob ymgeisydd yn ei wneud i’n democratiaeth, i’r cyfraniad y bydd pob etholwr yn ei wneud pan fydd ef neu hi yn bwrw eu pleidlais, ac mai’r ymdrech gyfunol sy’n werth chweil, oherwydd hebddi, ni fyddai unrhyw ddemocratiaeth leol yn gallu cyfrannu tuag at yr hyn y mae’r cynnig yn gywir yn ei nodi fel yr allwedd i ffyniant a lles ein cenedl. Dechreuodd Sian Gwenllian, Llywydd, drwy ddweud bod awdurdodau lleol cryf yn dod â chymunedau cryf at ei gilydd ac yn creu Cymru gref. Cytunaf yn llwyr â hynny, ac rwy’n meddwl nad yw’n neges wael i ni ei hanfon i’r holl bobl a fydd yn cymryd rhan mewn democratiaeth ymarferol ledled Cymru yfory.