Diolch yn fawr, Cadeirydd. Nid oes amheuaeth fod cynnydd aruthrol wedi’i wneud gydag ymyrraeth Llywodraeth Cymru dros y flwyddyn ddiwethaf, gyda chynnydd o 12 y cant yn nifer y meddygon teulu yng Nghymru ers i’r Cynulliad gael ei sefydlu, ac yn y flwyddyn ddiwethaf yn unig, mae nifer y lleoedd hyfforddi meddygon teulu a lanwyd yn 84 y cant, tra oedd yn 60 y cant flwyddyn yn ôl. Felly, mae ymyrraeth Llywodraeth Cymru i gynnig cymhellion a thalu ffioedd arholiadau i feddygon teulu yn dangos arwyddion calonogol o gynnydd, ond mae’n amlwg fod y gweithlu yn newid, ac mae angen inni gydnabod nad oes ateb syml i’r angen i’r angen i recriwtio a hyfforddi mwy o feddygon teulu. Mae’n amlwg fod y gweithlu iau’n awyddus i weithio’n rhan-amser ac yn hyblyg, ac nad ydynt bellach yn cael eu denu yn y modd yr arferent gael eu denu i ardaloedd gwledig ac o’r dinasoedd. Mae angen i ni gydnabod hynny, felly rwy’n credu bod angen inni newid y model sydd gennym mewn gofal sylfaenol, ac mae hyn yn galw am drafodaeth aeddfed.

Cefais gyfarfod neithiwr ym Mhorth Tywyn lle roedd dros 250 o bobl yn bresennol—cyfarfod wedi’i drefnu gennyf i a Nia Griffith, sydd wedi bod yn Aelod Seneddol dros Lanelli—ac roedd pryder enfawr ymhlith y cyhoedd, wedi’i waethygu gan y ffaith fod y bwrdd iechyd lleol yn gwrthod trafod â phobl yn ddigon cynnar pan fo angen i wasanaethau newid. Ym Mhorth Tywyn, ym meddygfa Harbour View, practis sy’n cynnwys un meddyg teulu—un o’r practisau un meddyg teulu olaf yn Hywel Dda—mae’r meddyg teulu yno, Dr Lodha, wedi penderfynu ymddeol. Rhoddodd wybod i’r bwrdd iechyd am hyn ym mis Chwefror, ac nid yw cleifion wedi cael gwybod tan yn awr—gyda rhai ohonynt yn cael gwybod drwy sgrap o bapur ar ddrws y feddygfa—fod y feddygfa’n cau. Maent yn ofni cael eu gwasgaru ymhlith meddygon teulu ‘cyfagos’ yn Nhrimsaran, Cydweli a Phont-iets, lle nad oes trafnidiaeth gyhoeddus ar gael yn hwylus a lle mae’r meddygon teulu presennol wedi cau eu rhestrau. Felly, mae pryder dealladwy yn y dref ac mae’r bwrdd iechyd wedi gwrthod ymgysylltu â’r cyhoedd ar hyn. Rwy’n meddwl bod gennym broblem yma, oherwydd gwelsom ym mhractis Minafon yng Nghydweli yr oeddwn yn falch o wahodd yr Ysgrifennydd Iechyd draw i’w weld yn gynharach yn y flwyddyn—pan oeddent yn ymgysylltu â’r gymuned, gallent ddod â hwy gyda hwy wrth fynd ati i ddod o hyd i atebion mwy creadigol i fodel gwahanol o ymarfer cyffredinol, model y mae cleifion bellach yn cydnabod ei fod yn cynnig manteision wrth iddo ddechrau ymwreiddio. Yn hytrach na dibynnu’n unig ar feddygon teulu, gall cael fferyllwyr ac ymarferwyr nyrsio a ffisiotherapyddion wrth law gynnig gwasanaeth gwell.

Ond yn amlwg, mae newid yn achosi pryderon, a dyna pam ei bod yn bwysig cynnwys y cyhoedd yn y drafodaeth o’r cychwyn cyntaf. Ond tro hwn, fel o’r blaen, cynhaliodd Hywel Dda broses breifat lle bu’r panel dan arweiniad eu dirprwy gadeirydd yn dadansoddi data poblogaethau sy’n newid ac yn y blaen a phenderfynu, ar sail eu crebwyll gorau, y dylai’r feddygfa gau heb archwilio unrhyw ddewisiadau eraill yn gyhoeddus. Yn sicr mae hyn yn gamgymeriad, oherwydd, fel rhan o’r broses wirio gychwynnol y maent yn mynd drwyddi, rhaid cael ymgysylltiad â chleifion. Pan allwch drin cleifion fel oedolion a dangos iddynt beth yw’r opsiynau a dod â hwy gyda chi yn y dewis hwnnw, gallwch sicrhau ateb gwell.

Maent wedi methu gwneud hynny yn yr achos hwn. Maent wedi ymgysylltu â mi fel Aelod Cynulliad etholedig a chynrychiolwyr etholedig eraill yn yr ardal ac o ganlyniad, mae gennym fater bellach sy’n achosi pryder mawr yn lleol. Rwy’n gobeithio y byddant yn ailystyried hynny ac yn ymgysylltu’n briodol â’r gymuned, gan eu bod yn teimlo, yn gywir ddigon, eu bod yn haeddu gwasanaeth priodol, pan fo tref Porth Tywyn yn tyfu a phan fo anghenion y boblogaeth yn newid. Felly, byddwn yn annog y Llywodraeth i ystyried, pan fydd y newidiadau hyn yn digwydd ledled Cymru, sut y caiff yr angen i ymgysylltu â chymunedau ei gynnwys ar y dechrau yn rhan annatod o’r broses honno, fel nad ydym yn cael y ffars o sefyllfa lle mae’r cleifion yn clywed gyntaf am newid i’w gwasanaeth ar sgrap o bapur ar ddrws.