Diolch i’r holl gyfranwyr.

Ym 1999, pan ddaeth y Blaid Lafur i rym am y tro cyntaf, nid oedd unrhyw argyfwng cyflenwad tai yng Nghymru, ond torasant y cyllidebau tai ac yn eu tri thymor cyntaf aethant ati i dorri 71 y cant o’r cyflenwad o dai fforddiadwy newydd. Dyna pam fod gennym argyfwng cyflenwad tai. Fel y dywedodd David Melding, ers cenhedlaeth mae Llywodraethau olynol yng Nghymru wedi methu mynd i’r afael â’r argyfwng tai yng Nghymru, gan fynd ar drywydd rhithiau yn hytrach na mynd i’r afael ag anghenion tai. Yn ystod yr ail Gynulliad daeth y sector tai at ei gilydd i ddechrau rhybuddio Llywodraeth Cymru y byddai yna argyfwng tai pe na baent yn gwrando. Yr hyn a wnaeth Llywodraeth Cymru pan gyflwynais gynigion i gefnogi llais y sector ar hynny oedd cynnig gwelliannau a oedd yn cael gwared ar y geiriau ‘argyfwng tai’ yn hytrach na mynd i’r afael â rhybuddion y sector.

Fel y dywedodd David, erbyn 2031, oni bai bod Llywodraeth Cymru yn newid ei ffordd, bydd yna ddiffyg o 66,000 o gartrefi yng Nghymru. Fel y dywedodd, mae angen uchelgais arnom oherwydd mae tai yn angen sylfaenol—rydym angen cartrefi i bawb. Cyfeiriodd at dir, ac fel y mae Cartrefi Cymunedol Cymru wedi’i ddweud, ‘Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu’r cyflenwad o dir cyhoeddus ar gyfer tai am bris sy’n adlewyrchu’r gwerth cymdeithasol y byddant yn ei gynnig i bobl Cymru?’ Derbyniais hwnnw y bore yma. Nid hanes yw hyn: dyna’r sefyllfa ar hyn o bryd.

Pwysleisiodd Dai Lloyd yr angen i ganolbwyntio ar safonau tai a gwneud tai yn fwy fforddiadwy. Hefin David: yr angen i fuddsoddi mewn ardaloedd sy’n wan o ran tai a chysylltu hyn â chyfleoedd cyflogaeth; Suzy Davies: nid proses y cynllun datblygu lleol oedd yr ateb ac mae angen i ni ddefnyddio tai i ysgogi adfywio cymunedol cynaliadwy. Siaradodd Dawn Bowden am Loegr yn canolbwyntio ar dai llai fforddiadwy, fod y Torïaid yn Lloegr yn canolbwyntio ar dai llai fforddiadwy. Wel, yr hyn y mae Lloegr yn ei wneud yw canolbwyntio’n bennaf ar rent canolradd, sydd hefyd yn cael ei gynnwys yn nharged 20,000 Llywodraeth Cymru. Felly, os yw un yn anghywir, mae’r ddau’n anghywir. Mae hynny’n ymddangos ychydig yn rhyfedd. Cyfeiriodd at—gan gyferbynnu â Lloegr unwaith eto—. Ers 2010, mae mwy na dwywaith cymaint o dai cyngor wedi cael eu hadeiladu yn Lloegr nag yn y 13 blynedd gyda’i gilydd o dan y Llywodraeth Lafur flaenorol, pan oedd rhestri aros Lloegr bron â dyblu yn sgil gostyngiad o 421,000 yn nifer y tai cymdeithasol i’w rhentu yn Lloegr. Dyna’r realiti. Dywedodd Andrew R.T. Davies nad oes gennym ddigon o gartrefi, a dyna ddiwedd arni. Mae angen i ni wynebu’r her sydd hefyd yn sbarduno’r agenda hyfforddi a’r agenda economaidd ehangach. Gareth Bennett: prisiau tai yn drech na chyflogau. Wrth gwrs eu bod; dyna symptom o’r argyfwng cyflenwad tai.

Dangosodd Ysgrifennydd y Cabinet ei fod yn byw yn ei swigen dai ei hun. Wrth gwrs, mae ganddo hanes. Mae wedi bod yn Weinidog tai o’r blaen, ac felly, mae’n rhannu cyfrifoldeb am yr argyfwng y mae pobl Cymru yn ei wynebu yn y maes hwn. Dywedodd fod lefel adeiladu tai yn Lloegr wedi gostwng o dan y Torïaid i’r lefel isaf ers y 1990au. Wel, mewn gwirionedd roedd adolygiad tai y DU ar gyfer 2012 yn dweud mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddodd flaenoriaeth is i dai yn ei chyllidebau cyffredinol. Yn 2013, Cymru oedd yr unig ran o’r DU i weld gostyngiad yn nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd. Yn 2015, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i leihau nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd. Hyd yn oed y llynedd, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld nifer y cartrefi newydd a gwblhawyd yn mynd tuag at yn ôl. Dyna’r realiti.

Yn ogystal ag adroddiad Holman y cyfeiriodd David Melding ato, cawsom ddau adroddiad yn 2015 gan y diwydiant adeiladu tai. Cawsom adroddiad y Sefydliad Tai Siartredig ar gyfer 2015, cawsom adroddiad Sefydliad Bevan ar gyfer 2015, adroddiad gan Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr, a phob un yn dweud bod arnom angen rhwng 12,000 a 15,000 o dai y flwyddyn, gan gynnwys 5,000 o gartrefi cymdeithasol, galwad a anwybyddwyd gan y Llywodraeth hon yng Nghymru yr honnir ei bod yn ofalgar ac yn gymdeithasol gyfiawn. Yn lle hynny, mae gennym eu targed sinigaidd o 20,000 sy’n ddim ond 4,000 o gartrefi fforddiadwy dros dymor llawn y Cynulliad ac mae’r nifer honno wedi’i chwyddo drwy ychwanegu rhent canolradd a pherchnogaeth ar dai cost isel at eu targedau. Mae datblygwyr tai hefyd wedi rhybuddio dro ar ôl tro ers blynyddoedd lawer y bydd cost gronnus deddfwriaeth a rheoliadau gwrth-dai Llafur yn cyfyngu ar fuddsoddi mewn tai yng Nghymru. Wel, mae’r ffigurau’n siarad drostynt eu hunain yn hynny o beth.

Felly, fe orffennaf drwy ddweud yn syml, fel y mae’r dystiolaeth yn dangos, y tu ôl i’r rhethreg, mae’n bosibl mai brad Llafur ym maes tai yng Nghymru dros y 17, 18 mlynedd diwethaf yw’r anghyfiawnder cymdeithasol mwyaf a achoswyd i bobl Cymru ers iddynt ddod i rym yn 1999. Mae’n hen bryd iddynt roi’r gorau i ysgwyd eu pennau, rhoi’r gorau i wadu’r gwir, rhoi’r gorau i daflu’r baich—ac roeddent yn gwneud hynny ymhell cyn y wasgfa gredyd, ymhell cyn newid Llywodraeth yn 2010—a dechrau cyfaddef eu bod yn anghywir ac efallai, yn hwyr yn y dydd, yn ceisio gwneud rhywbeth am y peth.