A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei datganiad y prynhawn yma ac am roi cyfle i mi gyfarfod â swyddogion yn gynharach heddiw? Rwyf am ddatgan, er mwyn y cofnod, yr effeithiwyd ar fferm fy rhieni yng nghyfraith gan TB mewn gwartheg yn ystod y 15 mlynedd diwethaf, a gwn o brofiad personol pa mor ddinistriol yw’r clefyd arbennig hwn.

Rydym ni, ar yr ochr hon i'r Siambr, yn croesawu'r datganiad heddiw a dogfen y rhaglen i ddileu TB Cymru a’r cynllun cyflawni. Rwy’n gobeithio, wrth iddi ymateb i’m cwestiynau i heddiw, y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi mwy o fanylion i ni am ei thargedau cychwynnol ac amserlenni ar gyfer sicrhau nad oes TB yng Nghymru.

Rwy'n arbennig o falch o weld Ysgrifennydd y Cabinet yn dechrau cymryd y camau angenrheidiol i gael gwared â’r clefyd hwn o’n bywyd gwyllt, yn ogystal â mynd i'r afael â'r clefyd mewn gwartheg. Rwyf bob amser wedi credu bod dull cyflawn a chyfannol o weithredu yn angenrheidiol i ddileu'r clefyd hwn. Ac rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru yn awr, o'r diwedd, yn defnyddio’r dull hwnnw o weithredu, gan fod rhaglen ddileu gref yn dibynnu ar ymdrin â phob ffynhonnell sydd i'r clefyd. Felly, hoffwn longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei phenderfyniad yma heddiw i ddechrau cael gwared â moch daear wedi'u heintio.

Nawr, mae fy nghwestiwn cyntaf i Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwneud â’r penderfyniad i gael gwared â moch daear heintiedig o ffermydd sydd wedi eu heffeithio'n ddifrifol. A gaf i felly ofyn iddi pa drefniadau monitro sydd wedi eu rhoi ar waith ynglŷn â’r polisi hwn? Efallai y gallai roi mwy o fanylion penodol inni ar ymarferoldeb y mesurau newydd hyn, er enghraifft pa mor aml, yn ôl pob tebyg, y bydd moch daear yn cael eu dal mewn cawell ar ffermydd sydd wedi eu heffeithio'n ddifrifol, a faint o arian fydd yn cael ei ddarparu i roi’r mesurau newydd hyn ar waith. Yn wir, efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym sut y bydd hi’n adrodd am effeithiolrwydd y mesurau hyn fel y gallwn fod yn gwbl sicr bod yr ymyriad yn cael ei dargedu'n briodol.

Nawr, mae’r datganiad heddiw yn cadarnhau dull fesul rhanbarth. Mae'n hanfodol fod y mesurau yn briodol i lefel y risg ym mhob ardal ac nad ydyn nhw’n arwain yn anfwriadol at fwy o faich a biwrocratiaeth i’r ffermwyr. Felly, rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymrwymo’n llwyr i addo na fydd hynny'n digwydd. Fodd bynnag, mae yna rai pryderon dilys iawn o ran yr effaith a gaiff y dull gweithredu fesul rhanbarth ar fasnach—ac, yn benodol, y fasnach rhwng Cymru a Lloegr, a allai gael ei llesteirio o ganlyniad i'r newidiadau hyn. Felly, mae'n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn monitro unrhyw sgîl-effeithiau y gallai'r dull newydd eu cael ar farchnadoedd. Efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi syniad hefyd o sut y byddai'r dull newydd hwn yn effeithio ar farchnadoedd da byw ledled Cymru.

Nawr, mae datganiad heddiw yn cyfeirio hefyd at y ffaith y bydd gwybodaeth am statws TB ar gael yn haws, yn debyg i'r system fasnachu seiliedig ar risg sydd yn Seland Newydd. Er fy mod yn cefnogi'r syniad o system sy'n hysbysu ffermwyr o statws y gwartheg y maen nhw’n eu prynu, a allai Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau sut yn union y bydd y system yn sicrhau nad oes unrhyw wahaniaethu yn erbyn ffermwyr y mae eu gwartheg wedi cael y clefyd ond y mae’r cyfyngiadau wedi dod i ben erbyn hyn? Yn wir, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cydnabod pryder ffermwyr mewn ardaloedd TB uchel am yr effaith lesteiriol a all fod ar eu masnach? A hefyd, sut all Llywodraeth Cymru gadw trefn ar y system hon fel na all ffermwyr honni bod eu buches wedi bod yn rhydd o’r clefyd pan nad yw hynny’n wir?

Nawr, mae’r datganiad heddiw hefyd yn cyfeirio at brofion a gynhelir ar ôl symud mewn ardaloedd TB isel a chanolradd. Mae'n hanfodol fod unrhyw fesurau newydd i brofi yn cael eu rhoi ar waith yn y modd hwylusaf posibl er mwyn lleihau’r amharu ar ffermwyr yn yr ardaloedd hynny. Deallaf na fydd hyn yn boblogaidd ymhlith y ffermwyr yn yr ardaloedd sy'n teimlo y gallai gostio llawer i'r diwydiant. Felly, a allai Ysgrifennydd y Cabinet ddweud wrthym pa asesiad y mae hi wedi ei wneud o’r effaith ariannol y gallai unrhyw brofion ychwanegol ei chael?

Yn ymgynghoriad Llywodraeth Cymru, cafwyd cynigion ar gyfer cyfyngu gydol oes oherwydd adweithyddion amhendant mewn ardaloedd TB uchel, fel Sir Benfro, yn fy etholaeth i, ac mewn mannau eraill. Cafwyd pryderon lu oherwydd y mater arbennig hwn, gyda phob cyfiawnhad. Mae’r cysyniad cyffredinol am unrhyw gyfyngiad gydol oes wedi peri pryder i ffermwyr, sy'n credu bod cyfyngu adweithyddion amhendant nid yn unig yn tanseilio’r prawf croen cyfredol ond hefyd o bosibl yn achosi i’r fuches gael ei heintio os caiff ei gadael ar ddaliad. Felly, o ystyried bod y datganiad yn cyfeirio at adweithyddion amhendant, a allai Ysgrifennydd y Cabinet daflu rhywfaint o oleuni, y mae ei angen yn fawr, ar y mater hwn a chadarnhau nad yw’r cyfyngiadau gydol oes hyn bellach yn cael eu hystyried?

Mae ffermwyr hefyd wedi bod yn pryderu am brofion buches gyfan bob chwe mis mewn ardaloedd TB uchel, ac mae'n dda gweld bod Llywodraeth Cymru yn awr yn edrych ar brofion mwy cymesur yn yr ardaloedd hyn. Rwy'n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi edrych eto ar y cynnig penodol hwn. Er hynny, byddai gennyf ddiddordeb o hyd mewn unrhyw ymchwil a wnaed am yr effaith a fyddai gan brofion buches gyfan bob chwe mis mewn ardaloedd TB uchel ar fasnachu gyda ffermwyr tu allan i Gymru ac ar iechyd a diogelwch. Felly, efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet roi mwy o fanylion am effaith profion buches gyfan bob chwe mis mewn ardaloedd TB uchel.

Nawr, mae'r datganiad hefyd yn cadarnhau cap iawndal o £15,000 i £5,000, a fydd yn effeithio’n sylweddol ar rai ffermwyr yng Nghymru. Felly, a wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau sut y bydd Llywodraeth Cymru yn rhoi cyfrif am unrhyw bwysau ychwanegol a roddir ar ffermwyr, yn ogystal â sut y bydd y Llywodraeth mewn gwirionedd yn cydnabod stoc pedigri?

Llywydd, a gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet, unwaith eto, am ei datganiad y prynhawn yma; ac a gaf i, unwaith eto, gofnodi fy nghefnogaeth gyffredinol i gynigion Llywodraeth Cymru? Mae’r Aelodau i gyd yn ymwybodol o bwysigrwydd dileu TB mewn gwartheg. Mae'r diwydiant amaethyddol wedi ei gwneud yn gwbl glir, oni bai i gamau brys a rhagweithiol gael eu cymryd i reoli ffynhonnell yr haint mewn gwartheg a bywyd gwyllt, y gallai trafodaethau masnach wedi Brexit gael eu rhoi mewn perygl mawr. Felly, rwy'n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyflwyno cynigion i fynd i'r afael â'r clefyd hwn mewn modd cyfannol, gan gynnwys mynd i'r afael â'r llwybrau trosglwyddo rhwng gwartheg a bywyd gwyllt, ac edrychwn ymlaen at graffu’n adeiladol ar y cynigion hyn wrth iddyn nhw ddatblygu.