Diolch, Dirprwy Lywydd. Prif Weinidog, diolch am eich datganiad y prynhawn yma. Un peth y mae'n rhaid eich bod chi a fi yn ei gyfrannu at yr economi leol yw ein bod yn prynu ein siwtiau yn yr un siop. Rwy'n sylwi bod gennym ni yr un siwt, ond rydych chi wedi prynu’r wasgod hefyd. [Chwerthin.] Nid wyf yn disgwyl unrhyw gellwair.

Rwy’n croesawu’r datganiad. Yn amlwg, mae'n ddatblygiad o'r rhaglen lywodraethu y sefydlodd y Prif Weinidog y llynedd, ac, fel y dywed y Prif Weinidog yn y datganiad, i raddau, sut gallwch chi anghytuno â llawer o'r pwyntiau sydd yn y datganiad a’r ddogfen y mae wedi ei chyflwyno, oherwydd mae’n cynnwys llawer o bethau y mae pawb yn cytuno eu bod heb amheuaeth yn dda, sydd fel arfer yn rhan o’r mathau hyn o gyhoeddiadau? Sylwais yn sylwadau clo y Prif Weinidog, y bydd, dros gyfnod y tymor hwn—rwy'n tybio—mwy o gig yn cael ei roi ar esgyrn rhai o'r cyhoeddiadau hyn gan wahanol ddatganiadau Ysgrifennydd y Cabinet yn eu meysydd portffolio penodol. Felly, mae'n debyg ei bod yn deg disgwyl, yn amlwg, cael mwy o wybodaeth wrth i'r tymor fynd rhagddo.

Ond ar ddechrau'r datganiad, mae'r Prif Weinidog yn nodi'r angen am fwy o weithio yn y sector cyhoeddus er mwyn sicrhau bod y bunt gyhoeddus yn mynd ymhellach, ac un o'r pethau sy'n rhwystredig eithriadol i etholwyr yw sut na allant gael gwahanol rannau o'r gwasanaethau cyhoeddus, sydd i fod yno ar eu cyfer, i'w helpu i weithio er eu budd eu hunain—ac rwy’n defnyddio gofal iechyd a chymdeithasol fel enghraifft—ac maen nhw’n dod at eu Haelodau Cynulliad. Rwy'n siŵr bod llawer o ACau yn yr adeilad hwn wedi cael y profiad, ac ni allant yn eu byw â deall pam na wnaiff y gwasanaethau hyn weithio i'w galluogi i gael y driniaeth neu'r gwasanaethau sydd eu hangen arnynt yn y man iawn. Felly, yr hyn y byddwn i'n ei ofyn i'r Prif Weinidog—o gofio’r profiad a chan mai ef oedd y Prif Weinidog a sefydlodd gomisiwn Williams, ynglŷn â diwygio llywodraeth leol yn y Cynulliad diwethaf, pryd y gwnaed llawer iawn o ymdrech gan y Llywodraeth ar y pryd i ddiwygio llywodraeth leol i geisio creu gwell ffordd o weithio, fel yr oedden nhw’n gweld pethau ar y pryd, ac i weithio ar gynigion adolygiad Williams—sut y mae ef yn credu y bydd y Llywodraeth hon damaid yn fwy llwyddiannus o ran diwygio'r gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru a fydd yn creu, fel y dywed yn ei sylwadau agoriadol yn y datganiad, ffordd fwy cydweithredol o weithio i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ledled Cymru sydd o fudd i'r defnyddiwr yn ogystal â'r gwasanaeth ei hun.

Rwyf hefyd yn derbyn y pedwar pwynt y mae'n tynnu sylw atynt yma—Cymru ffyniannus a diogel, na all neb anghytuno ag ef, yn amlwg—ond mewn gwirionedd, pan edrychwch chi ar y niferoedd economaidd dros y 18 mlynedd diwethaf, oherwydd y bu’n rhan o'r Llywodraeth sydd wedi bod mewn grym yma yng Nghymru dros yr 18 mlynedd diwethaf, yn yr adran benodol honno os edrychwch chi ar yr economi, er enghraifft, lle rydym ni i gyd yn cofio'r targed a osodwyd ym mlynyddoedd cynnar datganoli sef targed o 90 y cant ar gyfer gwerth ychwanegol gros, heddiw mae'r ffigwr hwnnw wedi gostwng i 71 y cant o werth ychwanegol gros. Sut yn y byd allwn ni fod ag unrhyw hyder nad ymarfer dibwys arall yw hwn, ac y byddwn ni’n gweld y gwelliannau yr ydym am eu gweld yn economi Cymru i'n rhoi ar ben ffordd i fod y wlad bwerus rwy'n gwybod y gall Cymru fod, pe byddai ganddi’r arweinyddiaeth gywir.

Rydym ni wedi clywed hyn dro ar ôl tro . Rydym ni wedi cael pedair strategaeth economaidd wahanol gan Lywodraeth Cymru: ‘Cymru'n Ennill’ ym 1999; ‘Cymru: Economi yn Ffynnu’ yn 2005; ‘Adnewyddiad economaidd: cyfeiriad newydd’ yn 2009; a nawr, byddwn yn cael cyfeiriad newydd gan Ysgrifennydd y Cabinet pan fydd yn gwneud ei ddatganiad am ei weledigaeth ar gyfer yr economi. Ac eto, fel y dywedais, pan ddaw i werth ychwanegol gros, er enghraifft, mae'r ffigurau'n boenus o ystyfnig, yn ymlusgo y tu ôl i rannau eraill y Deyrnas Unedig. Os edrychwch chi ar anghydraddoldeb rhanbarthol o ran gwerth ychwanegol gros, mae Ynys Môn, er enghraifft, yn £13,411. Yng Nghymoedd Gwent, roedd yn £13,681. Eto, yng Nghaerdydd a'r Fro, er enghraifft, roedd yn £22,783. Unwaith eto, ar ôl 18 mlynedd, sut y gallwn ni fod yn ffyddiog y bydd y Llywodraeth yn gallu gwneud gwahaniaeth gwirioneddol fel na fydd gwahanol raddau o anghydraddoldeb mewn gwahanol rannau o Gymru mwyach, ac na fydd gwahaniaethau mor fawr yn ein cymunedau —y gogledd, y canolbarth a’r de?

Ac yna edrychwch ar ein hallforion, er enghraifft, y mae'r Prif Weinidog wedi sôn amdanynt yn aml iawn—am yr allforion a phwysigrwydd hyrwyddo Cymru dramor. Mae hyn yn rhywbeth yr ydym yn cytuno ag ef yn ei gylch, ac rydym yn cynnig ein cefnogaeth lwyr. Ond os edrychwch chi ar allforion i'r Unol Daleithiau, maen nhw wedi gostwng 13 y cant. Os edrychwch chi ar allforion i’r India, maen nhw wedi gostwng 22 y cant. Os edrychwch chi ar Japan, maen nhw wedi gostwng 55 y cant. Unwaith eto, sut bydd y Llywodraeth yn gwrthdroi'r rhifau negyddol hyn pan fo angen i ni, gyda phroses Brexit, fod yn edrych yn fwy byd-eang ar y fasnach yr ydym ni’n dymuno ei hannog er mwyn i’n heconomi allu bywiogi a thâl go iawn gynyddu yma yng Nghymru ?

Yna, mae'n sôn am Gymru iach a gweithgar yn yr ail ran o'r datganiad y mae wedi'i wneud heddiw. Gwyddom fod un o bob saith o bobl yng Nghymru ar restr aros, yn anffodus. Clywsom dros doriad yr haf y bu cynnydd o 400 y cant—ac mae hynny yn werth ei ailadrodd: cynnydd o 400 y cant—yn nifer y bobl sy'n aros am 12 mis neu fwy am driniaeth yma yng Nghymru. Yn y bwrdd iechyd y mae gan Lywodraeth Cymru reolaeth uniongyrchol drosto—Betsi Cadwaladr—mae wedi mynd o ddim i gynnydd o 1,250 y cant yn nifer y bobl sy'n aros am 12 mis neu fwy. Felly, unwaith eto, pan ddarllenwch chi’r rhethreg yn y ddogfen a lansiwyd ar y cyd â'r datganiad y mae wedi'i wneud heddiw, sut y gallwn ni fod yn ffyddiog bod y daith y mae'r Llywodraeth arni—y Llywodraeth hon y mae ef yn ei harwain heddiw—yn dechrau mynd i'r afael â'r anghydraddoldebau enfawr hyn yn ein cymdeithas?

Yna, mae’r bennod ‘Cymru Uchelgeisiol ac sy’n Dysgu’ yn ddogfen a lansiodd heddiw, a'r drydedd rhan o bedair y mae wedi mynd i'r afael â nhw yn ei ddatganiad yn trafod, ar dudalen 15:

Mae gormod o amrywiad o hyd yng nghyrhaeddiad plant pan fônt yn gadael yr ysgol.

Rwy’n gweld bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn cytuno â hynny ac yn ysgwyd ei phen yn gytûn. Daw hyn gan Lywodraeth sydd wedi bod yn gyfrifol am addysg ers 18 mlynedd—ac rwy'n clywed Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud, ‘Ond nid fi’. Rwy’n derbyn y pwynt hwnnw, er tegwch, ond roeddwn yn credu ei fod yn gyfrifoldeb ar y cyd, ac felly mae'n un Llywodraeth. Sut ydym ni i fod i gredu y bydd y datganiadau beiddgar a choeth yn y ddogfen hon mewn gwirionedd yn gwella lefelau cyrhaeddiad plant ar hyd a lled Cymru pan, ar ôl 18 mis—18 mlynedd, mae’n ddrwg gennyf, nid 18 mis—mae eich dogfen chi eich hun yn dweud bod, a gwnaf ailadrodd hynny eto, yn dal gormod o amrywiad yng nghyrhaeddiad plant pan fônt yn gadael yr ysgol?

Yn olaf, yn y rhan ‘Unedig a Chysylltiedig’ o'r pedair rhan a nodwyd gennych yn eich datganiad, mae'n bwysig bod pob rhan o Gymru yn teimlo bod y Llywodraeth yn llywodraethu ar eu cyfer nhw. Ni waeth pa liw y gallai’r Llywodraeth honno fod, dyna'r ydym yn ei ddathlu ar hyn o bryd: 20 mlynedd o ddatganoli ac 20 mlynedd o wneud penderfyniadau lleol. Ond mae’n ffaith, yn hanesyddol, bod rhai Llywodraethau y mae'r Blaid Lafur wedi eu harwain yma wedi ceisio sbarduno adeiladu cenedl ar draul yr hyn sydd orau i'r rhan benodol honno o Gymru. Rwy'n cofio'n iawn, pan ddeuthum i'r Cynulliad hwn am y tro cyntaf, yn enwedig ym maes iechyd, roedd ymgyrch yn bod i anfon cleifion o ogledd Cymru i dde Cymru am driniaeth, pan oedd cysylltiadau trawsffiniol da eisoes ar waith ar gyfer cleifion gogledd Cymru i gael y driniaeth honno ym Manceinion, yn Lerpwl, lle'r oedd perthynas naturiol a llif naturiol pobl dros y blynyddoedd wedi datblygu. Rwyf yn gobeithio y bydd y Prif Weinidog yn cefnogi fy ngalwad, wrth ddatganoli cyfrifoldebau i ba bynnag ranbarthau sydd eu hangen i gynyddu eu hôl troed economaidd, ond, yn anad dim, o ran darparu gwasanaethau cyhoeddus, y bydd hyn yn cael ei ddarparu orau yn lleol, yn hytrach na model Parc Cathays canolog yr ydym wedi'i weld dro ar ôl tro, yn hanesyddol, yn cael ei ystyried fel y dewis gorau o ran gwneud penderfyniadau yma yng Nghymru. Mae llawer, llawer—