8. 7. Dadl: ‘Adroddiad Interim yr Adolygiad Seneddol o Iechyd a Gofal Cymdeithasol’

Part of the debate – Senedd Cymru am 6:31 pm ar 19 Medi 2017.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Baroness Mair Eluned Morgan Baroness Mair Eluned Morgan Labour 6:31, 19 Medi 2017

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Hoffwn innau hefyd groesawu'r gwaith hwn a wnaed gan Ruth Hussey a'r tîm arbenigol. Rwy'n credu ei bod yn glir, os edrychwn ni ar y boblogaeth sy'n heneiddio, bod mwy o'r un peth yn syml yn anghynaladwy, a chredaf mai dyna'r hyn sy'n dod i'r amlwg yn yr adroddiad hwn. Mae integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol ymhellach yn rhywbeth rwy'n credu bod y rhan fwyaf o bobl yn awr yn ei dderbyn. Yn syml, mae'n rhaid iddo ddigwydd.

Mae'n amlwg bod yn rhaid rhoi lle canolog i atal, ac mae'n rhaid i bob un ohonom gael ein hannog i gymryd mwy o gyfrifoldeb am ofalu amdanom ni ein hunain. Rwyf wrth fy modd bod yr adroddiad yn gofyn am fodelau newydd i'w treialu ledled Cymru. Mae gwaith gwych eisoes yn cael ei wneud ac rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn inni gydnabod hynny. Es i i gartref sy’n cynnig gofal ychwanegol yn y Drenewydd ym Mhowys yn ddiweddar, wedi'i ariannu'n rhannol gan Lywodraeth Cymru—enghraifft wych. Mwy o hynny yw'r math o beth yr ydym ni eisiau ei weld. Mae hwnnw’n fodel drud; mae modelau eraill y bydd angen inni edrych arnynt. Ond mae'n gyfle i ni roi prawf ar rai syniadau newydd radical.

A gaf i groesawu'r ffaith bod yr adolygiad hefyd yn sensitif i'r ffaith y bydd y ddarpariaeth yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, a bod angen ystyried anghenion pobl hŷn o ran y Gymraeg yn arbennig?

Mae Dawn wedi sôn llawer am yr angen am sgiliau yn y gweithlu, ac i'r gweithlu hwnnw gael ei gydnabod a'i werthfawrogi. Oni bai ein bod yn mynd i'r afael â'r mater hwnnw o ddifrif, rwy'n credu y byddwn ni’n gweld llif cyson o weithwyr anfedrus yn ein gwasanaeth gofal, ac nid yw hynny'n rhywbeth sy'n gynaliadwy. Felly, ar ryw adeg, mae'n rhaid i ni siarad am ariannu'r bobl hynny yn iawn.

Y peth allweddol i'w gofio yw bod yn rhaid canolbwyntio ar bobl. Mae'n rhaid rhoi’r sylw canolog i’r defnyddiwr terfynol yn y fan yma. Clywsom y prynhawn yma am y strategaeth genedlaethol 'Ffyniant i Bawb', a'r angen am fodel gofal arloesol yn y gymuned. Mae un maes yr wyf o'r farn sydd ar goll o'r adroddiad—ac rwy'n deall pam nad oedd yn rhan o'r cylch gwaith͏—a’r maes hwnnw yw tai. Oni bai ein bod yn cael pethau’n gywir yn y maes tai, rwy’n credu y bydd hi’n anodd iawn inni ofalu am anghenion gofal y cyhoedd. Felly, mae angen inni rywsut, ar ryw adeg, gynnwys tai yn y drafodaeth hon, ac yna fe allwn ni lunio strategaeth datblygu economaidd yn sgil hynny hefyd, gyda'r agenda sgiliau gyfan i ddilyn hynny. Rwy'n credu bod hynny'n bwysig iawn inni gadw llygad arno.

Ond ar ryw adeg mae'n rhaid i ni gael sgwrs gyda'r cyhoedd ynghylch, mewn gwirionedd, yn gyntaf oll, beth yw'r sefyllfa bresennol. Oherwydd mae’r rhan fwyaf o bobl yn cerdded i mewn i gartref gofal ac yn synnu'n fawr o ddarganfod y bydd angen siec o £700 yr wythnos ganddynt. Nid ydynt yn ymwybodol o hynny. Mae'n rhaid i ni ddweud wrthynt beth yw'r sefyllfa bresennol ac yna cael sgwrs ynglŷn â sut yr hoffent i bethau fod yn y dyfodol. Mae'n rhaid i ni fod yn ddewr ynglŷn â hyn. Does dim dwywaith bod angen i ni fod yn ddewr. Ac un o'r pethau sydd wedi fy nghalonogi'n fawr iawn y prynhawn yma yw'r ffaith ein bod ni wedi clywed awgrymiadau gwirioneddol adeiladol gan bob plaid. Oni bai ein bod ni'n gweithio gyda'n gilydd ar hyn, rwy'n credu na fydd pobl Cymru yn maddau i ni, oherwydd os byddwn ni’n cael hyn yn anghywir, os na fyddwn ni’n mynd i'r afael â hyn, ein cymdogion, ein teulu, ein ffrindiau a fydd yn talu'r pris, ac ni fyddan nhw’n maddau i ni. Felly, mae gennym ni gyfle yma i arwain yng Nghymru, i wneud rhywbeth cyn bod gweddill y Deyrnas Unedig yn ei wneud, ond yr unig ffordd y mae hyn yn mynd i weithio yw drwy i ni weithio gyda'n gilydd a bod yn ddewr ac yn onest â phobl Cymru am yr hyn sydd angen digwydd. Ar ryw adeg, mae'n rhaid i'r sgwrs honno fod yn ymwneud â'r hyn y gallant ei gyfrannu hefyd. Mae'n ymwneud â gofalwyr yn rhannol, a ninnau'n helpu gofalwyr, ond gall fod angen trafodaeth ariannol arnom ni ar ryw adeg. Ni a ddechreuodd y GIG; yng Nghymru y dechreuwyd hynny. Fy mreuddwyd i yw gweld gwasanaeth gofal cenedlaethol yn cael ei ddatblygu yng Nghymru hefyd, a chredaf y gallwn ni gyflawni hynny gyda'n gilydd.