Nid wyf yn credu mai diffyg chwilfrydedd ydyw. Rwyf wedi bod yn wleidydd etholedig ers amser hir iawn, ac mae’n rhaid i mi ddweud wrthych nad oeddwn i erioed wedi clywed amdanynt. Felly, nid wyf yn meddwl fy mod yn annodweddiadol. Rwy’n credu mai chi yw’r bobl annodweddiadol. Rwy’n meddwl mai’r hyn sy’n bwysig—[Torri ar draws.] Wel, ewch i wneud arolwg brys o bobl ar y stryd, a gallaf ddweud wrthych y byddwn yn synnu’n fawr iawn—. Cynhaliais gyfarfod yn ddiweddar gydag oddeutu 150 o bobl a oedd yn ddig iawn ynglŷn â’r hyn oedd yn digwydd yn eu cymuned leol, ac nid oedd ganddynt hwy unrhyw syniad fod y cynghorau iechyd cymuned yn bodoli. Nid wyf yn dweud bod hyn yn ymwneud â—. Rwy’n dweud eu bod angen adnoddau, weithiau, i ganiatáu iddynt fynd allan i siarad â’r cyhoedd. Felly, mae angen help arnynt o ran cyfathrebu â’r cyhoedd. Nid wyf yn credu bod eu tryloywder a’u hatebolrwydd i’r cyhoedd, a’u gallu i sefyll ar ran y cyhoedd mewn perthynas â’r gwasanaeth iechyd, mor glir ag y gallai fod, o bosibl. Rwy’n credu y dylent gael yr adnoddau priodol, fel bod y cyhoedd yn ymwybodol ohonynt, a’i fod yn gyfrwng iddynt gael dweud eu barn.

Mewn egwyddor, credaf fod arnom angen fforwm ar gyfer rhoi llais i gleifion lleol a gwasanaeth eiriolaeth cwynion annibynnol. Os nad oes gennym system ar gyfer ffeilio cwynion, yn yr oes sydd ohoni ofnaf mai’r hyn yr ydym yn debygol o’i weld yw dadl agored ar gyfryngau cymdeithasol, lle y gallai cleifion gael eu cynhyrfu’n lân a lle y gallai gweithwyr iechyd unigol gael eu difrïo. Dyna’r sefyllfa y credaf fod yn rhaid i ni ei hosgoi ar bob cyfrif. Ond rwy’n credu bod yna elfennau o’r gwaith y mae cynghorau iechyd cymuned yn ei wneud ar hyn o bryd y dylid ei wneud mewn strwythur newydd—neu mewn rôl ehangach ar gyfer cynghorau iechyd cymuned—gyda chynlluniau ac anghenion cleifion Cymru mewn golwg. Rwy’n meddwl bod y berthynas ffurfiol gyda byrddau iechyd lleol yn rhywbeth sy’n rhaid adeiladu arno, ac mae’n anodd dychmygu sut y gallai dull cenedlaethol o weithredu gwasanaeth eiriolaeth i lais dinasyddion weithio’n lleol. Mae gennyf enghreifftiau lle mae CICau yn fy ardal yn cydgynllunio gwasanaethau gyda’r bwrdd iechyd, gan gefnogi newid gwasanaethau, a gweithio gyda phobl drwy gyfathrebu newidiadau i’r modd y darparir gwasanaethau.

Mae gallu CICau i ymyrryd wrth i bobl gael eu triniaeth yn werthfawr iawn hefyd, ac rwy’n credu ei bod yn gwneud synnwyr fod yn rhaid inni geisio newid gwasanaethau er gwell, hyd yn oed wrth i gleifion gael triniaeth, ac er bod ymagwedd ôl-weithredol yn werthfawr, mae’n debygol o danseilio hyder cleifion unigol. Nid yw’r ffaith fod Llywodraeth a byrddau iechyd yn meddwl yn ddaearyddol, mewn llinellau ar fapiau, yn golygu bod cleifion yn gwneud hynny, ac mae’n rhaid i ni gael gwared ar y straen i gleifion o ddeall cyfluniadau iechyd, ac mae hynny’n arbennig o bwysig pan fyddwn yn sôn am rannu gwasanaethau â Lloegr.

Rwy’n credu ei bod yn hynod o ddefnyddiol i gynghorau iechyd cymuned, os ydynt yn anfodlon ag ymateb y bwrdd iechyd, eu bod yn gallu cyfeirio’r penderfyniad hwnnw at Weinidogion Llywodraeth Cymru, ac rwy’n meddwl bod pawb ohonom wedi dysgu bellach nad yw’n bosibl nac yn gywir inni osgoi cyfrifoldeb gwleidyddol. Rwy’n credu mai rhan yn unig o broses ymgynghori go iawn yw hon—rwy’n sicr yn gobeithio hynny. Fy nealltwriaeth i yw nad yw cynghorau iechyd cymuned yn chwilio am ragor o amser i ymgynghori ar y mater hwn, ac er y dylem edrych ar rannau eraill o’r DU i weld arferion gorau ar waith, mae’n bwysig nodi bod model yr Alban, fel y nododd Rhun, wedi wynebu beirniadaeth hefyd. Felly, drwy weithio gyda’i gilydd, rwy’n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru, y byrddau iechyd unigol a’r CICau presennol lunio sefydliad sy’n cefnogi cleifion ac yn darparu gwasanaethau iechyd a gofal ardderchog y gall pobl Cymru eu disgwyl ac y dylent eu cael.