Diolch. Ers y cyhoeddiad am y Titan mawr newydd neu’r uwch garchar yn ôl ym mis Mawrth eleni, mae wedi dychryn pobl ar draws y cymunedau rwy’n eu cynrychioli ym Mhort Talbot a’r ardal ehangach hefyd. Mae wedi grymuso croestoriad eang o’r gymuned ac wedi arwain at ymdrech drawsbleidiol go iawn ym Mhort Talbot i ddweud ‘na’ wrth y carchar hwn. Mae wedi arwain at bobl yn cymryd rhan mewn democratiaeth er na wnaethant hynny erioed o’r blaen, ac rwy’n falch o allu cael y ddadl hon heddiw er mwyn i ni amlinellu pam y credaf y dylai holl Aelodau’r Cynulliad hwn ymuno â’r rheini ohonom sy’n ymgyrchu yn erbyn y carchar hwn drwy ddweud ‘na’—nid yn unig yma, ond yn unrhyw le yng Nghymru.

Ceir llu o resymau pam y dylem wrthod y cynllun hwn. Maent yn amrywio o broblemau gyda’r safle ei hun i bryderon ehangach ynglŷn â sut yr hoffem i’n system droseddol fod. Beth rydym ei eisiau o wariant Llywodraeth yn ein cymunedau? Nid yw’r ffaith ein bod wedi cael cynnig ‘buddsoddiad’ gan y Llywodraeth yn golygu mai dyma’r math cywir o fuddsoddiad ar gyfer ein cymuned. Mae’r safle arfaethedig ei hun ar Rosydd Baglan ym Mhort Talbot, yn broblemus tu hwnt. Mae’n gorwedd mewn parth risg llifogydd, ac yn unol â pholisïau datblygu nodyn cyngor technegol 15 Llywodraeth Cymru ei hun, ni ddylai fod unrhyw adeilad o faint y carchar hwn ar y tir dan sylw. Ni fydd yn gwneud dim i helpu datblygu cynaliadwy a gwella’r ardal, ac felly dylid ei osgoi. Deallaf fod dynodiad y tir hwn wedi’i newid o ddynodiad risg llifogydd C2 i barth C1, felly efallai y gallai Ysgrifennydd y Cabinet egluro’r rhesymau dros y newidiadau hyn.

Mae’r safle yng nghanol parc diwydiannol Baglan, rhan o’r ardal fenter, wedi’i glustnodi’n glir ar gyfer datblygu menter. Ni fydd y carchar yn adeiladu ar botensial entrepreneuraidd yr ardal, ac mae un cyflogwr lleol mawr ym maes gweithgynhyrchu uwch wedi dweud y bydd yn ystyried yn ddwys a ddylai adael yr ardal os yw’r carchar yn mynd yn ei flaen.

Mae angen i ni gael atebion i gwestiynau ynglŷn â’r hyn rydym i fod i’w wneud ynglŷn â charcharorion sy’n cael eu rhyddhau ar brawf ac i mewn i’r gymuned. Cyn belled ag y gallwn weld o lythyr a anfonwyd at yr AS dros yr ardal, dyna’n benodol pam y dewiswyd Port Talbot fel safle, yn hytrach na safleoedd eraill yng Nghymru.

Mae hefyd yn werth nodi bod Llywodraeth Cymru wedi pasio’r Bil Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) er mwyn sicrhau datblygu cynaliadwy, sydd, yn y bôn, i fod i bwysleisio datblygiadau sy’n fuddiol i lesiant hirdymor cymunedau lleol. Rwy’n methu gweld sut nad yw adeiladu’r carchar hwn yn mynd yn groes i’r ddeddfwriaeth honno. Rydym yn sôn, ymhlith pethau eraill, am adeiladu carchar yn y parth risg llifogydd mewn ward lle mae 42 y cant o gartrefi’n wynebu perygl yn barod.

Mae’r carchar hefyd, i fy mhlaid i o leiaf, wedi dod yn symptom o fethiant polisi cyfiawnder troseddol y DU: y methiant i newid llwybr a chanolbwyntio ar adsefydlu priodol gyda’r nod o gadw’r rhai nad oes angen iddynt fynd i’r carchar allan o garchar. Yn lle hynny, nod rhaglen yr uwch garchar yw ymdrin â chymaint o droseddwyr â phosibl yn y ffordd rataf sy’n bosibl: rhoi carchardai ar gontract allanol i gontractwyr preifat lle mae cymhelliant ariannol wedyn i’r cwmnïau hynny weithio yn erbyn lleihau poblogaeth y carchardai. Mae Llywodraeth y DU yn dechrau mynd ar hyd y ffordd y mae’r Unol Daleithiau yn ei theithio ac o bosib yn creu problem y bydd yn anodd iawn cael gwared arni yn y dyfodol: dechreuad cymhlyg carchar diwydiannol bach y DU ei hun.

Cefais fy nghalonogi gan natur drawsbleidiol y gwrthwynebiad i’r carchar ym Mhort Talbot, ond—ac mae yna ‘ond’—mae angen i Lywodraeth Cymru gyfaddef beth yw ei safbwynt ar y carchar, oherwydd yr hyn sy’n peri dryswch go iawn yw bod Llywodraeth Cymru Lafur, sydd i fod wedi ymrwymo i ddelfrydau cyfiawnder cymdeithasol, yn rhoi unrhyw gefnogaeth i hyn.

Mae angen inni ystyried hefyd pa fath o neges economaidd y mae hyn yn ei rhoi. Mae Llywodraeth Cymru yn fodlon i Gymru, ydy, i fewnforio carcharorion o rannau eraill o’r DU pan nad oes angen y lleoedd ychwanegol hynny yma yng Nghymru. Mae’r Gweinidog, Ysgrifennydd y Cabinet, yn ysgwyd ei ben, ac os yw’n dymuno ymyrryd, yna, wrth gwrs, byddaf yn falch o dderbyn yr ymyriad hwnnw.

Mae’r safle a awgrymwyd ar gyfer y carchar yn rhan o ardal fenter Port Talbot, sy’n eiddo i Lywodraeth Cymru a chafodd ei chreu yn anterth yr argyfwng dur fel ymgais i annog gweithgaredd busnes yn yr ardal. Dylai hybu busnes, annog allforion, a chryfhau diwydiant trwm Cymru fod yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru ar gyfer yr ardal, ond yn lle hynny mae wedi dewis cefnogi’r uwch garchar, ac os nad yw wedi gwneud, yna hoffwn weld hynny’n cael ei egluro heddiw. Mae carchar—