Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig.

Mewn cwta 13 mis, bydd y gwaith o weithredu’r rhan fwyaf o wasanaethau rheilffyrdd Cymru yn trosglwyddo i fasnachfraint newydd. Mae hon yn foment gyffrous ac yn un sy’n cynnig cyfle unwaith mewn cenhedlaeth ar gyfer pennod newydd ym maes trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru a’r gororau. Ac mae’n gwbl hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn cael pethau’n iawn.

Mae’r adroddiad gan Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau rydym yn ei ystyried heddiw yn nodi ein barn ar broses Llywodraeth Cymru o gaffael masnachfraint nesaf rheilffyrdd Cymru a’r gororau, a cham 2 metro de Cymru. Mae’r adroddiad yn nodi 10 blaenoriaeth allweddol ar gyfer y contract newydd, yn seiliedig ar arolwg o bron i 3,000 o bobl yng Nghymru a’r Gororau. Roedd hwn yn ymchwiliad sylweddol a chymhleth, a chredaf fod hynny’n briodol, gan mai dyma’r broses gaffael fwyaf sylweddol a mwyaf cymhleth a gyflawnwyd gan Lywodraeth Cymru mewn ymron i ddau ddegawd o ddatganoli. Dyma’r penderfyniad buddsoddi unigol mwyaf y mae Cymru erioed wedi’i wneud. Ac yn ogystal â bod yn fawr, mae’r broses yn un arloesol, sy’n cynnig cyfleoedd a heriau newydd.

Mae Llywodraeth Cymru a Trafnidiaeth Cymru yn defnyddio gweithdrefn deialog gystadleuol ar gyfer caffael. Mae’n system sydd wedi cael ei phrofi mewn meysydd eraill—ar gyfer contractau technoleg gwybodaeth, er enghraifft—ond erioed o’r blaen ar gyfer caffael rheilffyrdd. Maent hefyd yn bwriadu dyfarnu’r contract mawr cyntaf sydd wedi’i integreiddio’n fertigol ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd ym Mhrydain, lle y bydd y cynigydd llwyddiannus yn rheoli’r traciau a’r gwasanaethau trên ar gledrau craidd y Cymoedd. Nawr, o ystyried mai dyma’r tro cyntaf i Lywodraeth Cymru gaffael masnachfraint reilffyrdd, rwy’n credu ei bod yn deg dweud nad yw wedi dewis yr opsiwn hawdd neu’r opsiwn diogel. Mae’r hyn y maent yn ceisio ei wneud yn hynod o uchelgeisiol. A dweud y gwir, rwy’n credu fy mod wedi dweud yn y lansiad ei fod yn arwrol o uchelgeisiol, ac rwy’n credu fy mod wedi defnyddio’r ymadrodd hwnnw pan lansiais yr ymchwiliad.

Gwnaeth y pwyllgor 19 o argymhellion yn yr adroddiad hwn, mewn tri phrif faes: y broses gaffael, blaenoriaethau ar gyfer manyleb y fasnachfraint, a materion seilwaith rheilffyrdd a ddeilliodd o’n tystiolaeth. Ar y broses gaffael, nodwyd nifer o risgiau a heriau, ac mae’r rhain yn cynnwys yr angen am gytundeb â Llywodraeth y DU ar ddatganoli pwerau caffael—nad ydynt wedi’u datganoli o hyd er bod cytundeb i wneud hynny wedi’i gyrraedd yn 2014; cyllid; a hefyd trosglwyddo perchnogaeth rheilffyrdd y Cymoedd i Lywodraeth Cymru. Ers cyhoeddi’r adroddiad, mae llawer o drafod wedi bod rhwng Adran Drafnidiaeth y DU a Llywodraeth Cymru. Nid yw’r ohebiaeth gyhoeddus rhwng Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates, a’r Ysgrifennydd Gwladol, Chris Grayling, ond wedi llwyddo i wneud rhai o’r materion anodd sy’n dal i fod angen eu datrys yn gyhoeddus. Rwy’n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthym y prynhawn yma—fel y dywedodd wrthym yn y pwyllgor y bore yma—fod cynnydd wedi’i wneud.

Mae’r oedi a welsom hyd yn hyn yn golygu nad oes llawer iawn o le i gynllunio wrth gefn. O hyn ymlaen, bydd angen i bopeth ddigwydd yn union yn ôl yr amserlen, nad yw’n digwydd bob amser fel y bydd y rhai sy’n defnyddio’r rheilffyrdd yn rheolaidd yn gwybod. I deithwyr, y flaenoriaeth yw cael y contract newydd ar waith a sicrhau bod y gwasanaethau’n weithredol, ac rwy’n gobeithio y bydd y ddwy Lywodraeth yn gwneud yr hyn a allant i ddatrys y gwahaniaethau hyn a chaniatáu i deithwyr yng Nghymru fwynhau’r gwasanaethau trên unfed ganrif ar hugain y maent yn crefu amdanynt.

Roedd ail ran ein hadroddiad yn ymwneud â’r blaenoriaethau ar gyfer manyleb y fasnachfraint, a nododd y pwyllgor ei 10 prif flaenoriaeth i wella ansawdd a gwerth am arian gwasanaethau rheilffyrdd, ac maent yn cynnwys: un, monitro effeithiol; dau, rheilffordd wyrddach; tri, rhwydwaith integredig; pedwar, gwasanaethau hyblyg; pump, prisiau fforddiadwy; chwech, trenau newydd; saith, cyfathrebu gwell; wyth, gorsafoedd modern; naw, prisiau teg; a 10, llai o amhariadau. Cafodd arolwg y pwyllgor bron i 3,000 o ymatebion o bob rhan o’r rhwydwaith. Mae hwnnw’n ymateb aruthrol, rwy’n credu, i arolwg gan bwyllgor Cynulliad. A meysydd blaenoriaeth allweddol i deithwyr oedd, yn y drefn hon: prydlondeb a dibynadwyedd; capasiti seddi pan fyddwch yn teithio; hyd teithiau ac amlder gwasanaethau; pris y tocynnau; ac ymdrin ag oedi ac amhariadau. Ychydig islaw’r lefel honno, roedd teithwyr am weld: cysylltiadau â gwasanaethau trên eraill; ansawdd; trenau glân; hygyrchedd a chyfleusterau i bobl hŷn a phobl ag anableddau. Mae ein canlyniadau’n adlewyrchu canfyddiadau gan y corff gwarchod defnyddwyr Transport Focus yn eu harolygon blynyddol. Mae teithwyr eisiau ac yn disgwyl i’r pethau sylfaenol gael eu gwneud yn iawn yn y fasnachfraint nesaf.

Y trydydd maes a’r maes olaf a drafodwyd gennym oedd materion seilwaith rheilffyrdd. Nid oeddem wedi bwriadu cynnwys y rhain, ond roedd y dystiolaeth a gawsom yn peri digon o bryder fel na allem ei anwybyddu. Roedd y pwyllgor yn annog Llywodraeth Cymru i barhau i lobïo Llywodraeth y DU i drydaneiddio rheilffyrdd yng ngogledd Cymru, ac i ailddatblygu gorsaf Caerdydd. Roedd ein pryderon ynglŷn â rheilffordd Abertawe yn llygad eu lle oherwydd, yn dilyn cyhoeddi’r adroddiad, cyhoeddodd Ysgrifennydd Gwladol Llywodraeth y DU dros Drafnidiaeth na fyddai cynlluniau ar gyfer trydaneiddio’r rheilffordd i Abertawe yn digwydd. Mae’r dadleuon a ddefnyddir gan Lywodraeth y DU i gyfiawnhau’r penderfyniad hwn—amseroedd teithio cyflymach gan osgoi amhariadau—yn taflu cysgod o amheuaeth, wrth gwrs, dros drydaneiddio rheilffyrdd gogledd Cymru yn ogystal.

Yn ei hymateb i’n hadroddiad, mae Llywodraeth Cymru wedi derbyn 10 argymhelliad, gyda’r naw sy’n weddill yn cael eu derbyn mewn egwyddor. Rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu gweledigaeth y pwyllgor o rwydwaith trafnidiaeth integredig o ansawdd uchel. Edrychaf ymlaen at gyhoeddi crynodeb o elfennau allweddol manyleb y fasnachfraint newydd maes o law. Rwyf hefyd yn edrych ymlaen at weld y problemau sy’n parhau yn cael eu datrys ar fyrder a’u cytuno gyda’r Adran Drafnidiaeth a Network Rail. Mae yna gwestiynau o hyd—