Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy’n symud y gwelliannau yn enw Paul Davies. A allaf ddiolch i’r Gweinidog am gyflwyno’r ddadl heddiw ac i Plaid hefyd am eu gwelliannau? Rydym yn cefnogi nifer ohonynt. Y peth cyntaf yr hoffwn i ddweud yw bod y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi tri amcan craidd y ddeddfwriaeth hon: gwerth am arian, lleihau biwrocratiaeth yn y gyfundrefn safonau a gwella’r cydbwysedd rhwng rheoleiddio a hyrwyddo a hwyluso. Mae cyplysiad hyrwyddo a hwyluso yn benderfyniad diddorol rwy’n credu, ac mae’n gwahanu hwyluso a rheoleiddio a chydymffurfio, ac mae hyn yn cynnig i mi argraff o rôl comisiynydd yr iaith Gymraeg sy’n gul iawn ac sy’n cael ei lywio gan gyfnod penodol yn ystod stori’r comisiynydd sydd ddim yn adlewyrchu dyletswyddau’r comisiynydd fel y nodir ym Mesur 2010. Mae’r dyletswyddau hynny, cyn gwneud unrhyw sôn am reoleiddio a gorfodi, yn cynnwys hyrwyddo a hwyluso defnyddio’r iaith, ac nid yw wedi’i gyfyngu i gyd-destun y safonau. Felly, ar hyn o bryd, rwy’n ei chael hi’n anodd gweld ble mae’r gwahaniaeth rhwng amcanion eich comisiwn ffafriedig ac amcanion gwreiddiol y comisiynydd fel y rhagwelwyd gan Fesur 2010.

Rwy’n cytuno â chi o ran cael gwared ar fiwrocratiaeth ormesol o’r prosesau a gynhwysir yn y Mesur presennol. Mae rhywfaint o feddwl i’w wneud o hyd ar hyn; sut, er enghraifft, y gallai’r broses apelio ymddangos. Rwyf i jest yn meddwl am symud cwynion yn y lle cyntaf i’r corff sydd wedi, o bosib, gwneud camgymeriad, achos nid wyf yn siŵr os byddai’r ombwdsmon yn rhoi atebion—‘remedies’—i bobl yn y sefyllfa yna. Felly, mae’n werth tipyn bach mwy o ystyriaeth. Rwy’n cytuno hefyd am newid natur y safonau sydd ddim yn amddiffyn hawliau ystyrlon. Dyna pam fod gen i anhawster yn cefnogi gwelliant 4, oherwydd mae yna risg o weld unrhyw newid, yn enwedig colli prosesau, yn gwanhau’r hawliau yn eu cyfanrwydd. Nid wyf yn siŵr os ydych chi, Plaid, yn meddwl hynny, wir, ond jest oherwydd hynny, rwy’n mynd i ymatal heddiw. Ond, yn y dyfodol, efallai y byddwn yn newid ein meddyliau ar hynny.

Mae yna gwestiwn hefyd, ar wahân, sef: os oes rhai safonau—cadw cofnodion am flynyddoedd, er enghraifft—lle nad oes gan neb ddiddordeb mewn arfer yr hawl, a ydy’r safon yn dal i fod yn gymesur? Mae yna gwestiwn i’w ateb yn ystod broses yma. Mae angen cael gwared ar y rheini sydd ddim yn effeithiol i wella’r ffocws ar hawliau sy’n bwysig, ac, wrth gwrs, i ffocysu ar hyrwyddo a hwyluso. Gan ddweud hynny, rydym yn gohirio dedfryd ar hyn hyd nes y byddwn yn gweld rhai cynigion manwl gan y Llywodraeth, fel y dywedais i.

Rydym hefyd yn gohirio dedfryd ar welliant 4. Nawr, nid wyf yn derbyn yr awgrym a wnaed gan swyddogion yn ystod ein cyfarfod pwyllgor yr wythnos ddiwethaf, sef nad oes lle i ddau gorff Cymraeg yn y tirwedd hwn. Mae bodolaeth y canolfannau addysg oedolion yn tanseilio’r ddadl yna yn barod. Fy nadl i yw bod yna dystiolaeth gymysg iawn yn yr ymatebion i ymgynghoriad y Llywodraeth, ac nid oes unrhyw gefnogaeth glir a phendant ar gyfer yr opsiynau a ffafriwyd gan y Gweinidog a Plaid. Pwrpas y gwelliant yw ceisio atal y Gweinidog rhag neidio i unrhyw gyfeiriad nawr pan fo dewisiadau credadwy eraill y mae’n rhaid gweithio trwyddynt. Ac, am yr un rheswm, byddwn yn cefnogi gwelliant 8.

Y prif ystyriaeth i ni, wrth i’r Papur Gwyn fynd yn ei flaen, yw’r lefel o annibyniaeth a roddir i bwy bynnag sy’n hyrwyddo a rheoleiddio’r iaith. Er gwaethaf y Mesur yn tanlinellu annibyniaeth y comisiynydd—cyfyngu cyn lleied â phosib ar ei gweithgareddau, ac yn y blaen—anwybyddodd Leighton Andrews yr amddiffyniad statudol hwnnw ac fe wnaeth e ddwyn dyletswyddau hyrwyddo’r comisiynydd yn ôl i mewn i’r Llywodraeth. Gadawodd hyn y comisiynydd gyda’r gwaith ar safonau a’r rôl hwyluso, ac, yn ôl ymatebion yr ymgynghoriad, mae croeso mawr iddi. Mae helpu cyrff i gydymffurfio â safonau yn well na’r rhwymedigaeth i orfodaeth drom sydd ei hangen ar y ddeddfwriaeth bresennol, ac mae’r comisiynydd yn gwneud mwy o hynny nawr yn ddiweddar. Felly, nid ydym yn gwybod beth allai’r comisiynydd ei wneud ynglŷn â hyrwyddo a hwyluso ehangach oherwydd ymyrraeth y Llywodraeth.

Wrth gefnogi gwelliant 8, rydym yn cytuno nad yw’r Llywodraeth wedi ennill y ddadl bod comisiwn yn well na rôl ddiwygiedig i’r comisiynydd, ac rwy’n credu bod y cychwyn ffug wedi ysgogi dewis y Llywodraeth i bwyso am strwythur newydd, gyda pherthynas â’r Llywodraeth sy’n bell o fod yn glir. A dyna pam rydym wedi cynnwys ein hail welliant, sef y gallai’r deddfwriaeth hon greu rôl newydd i’r comisiynydd sy’n fwy hyd braich ac yn atebol i’r Cynulliad hwn yn hytrach na’r Llywodraeth, fel rydym wedi dadlau ers tro.