Diolch yn fawr, Llywydd. Mae’r ddadl hon yn ymwneud â diogelu a datblygu canolfannau rhagoriaeth rhanbarthol meddygol, ac rwyf wedi caniatáu i Mike Hedges gael peth amser ar ddiwedd fy araith yn ogystal.

Rhaid i ni beidio ag anghofio bod dadleuon byr yn y lle hwn yn bwysig a gallant fod yn effeithiol wrth lunio polisi’r Llywodraeth. Mae bron i 10 mlynedd i’r diwrnod er pan gefais ddadl fer ar roi organau ac optio allan ac yn awr, fe’i gwelwn yn gyfraith gwlad a nifer o wledydd eraill.

Hefyd, symbylodd dadl fer flaenorol oddeutu 18 mlynedd yn ôl gamau i gael ysgol feddygol yn Abertawe. Rwy’n gobeithio y bydd y ddadl fer heddiw yn meithrin newid tebyg o ran meddylfryd gan fod dyfodol trawma mawr yng Nghymru yn destun adolygiad sy’n mynd allan i ymgynghoriad ar hyn o bryd.

Ceir canfyddiad yn ne-orllewin Cymru fod yr holl wasanaethau allweddol yn cael eu canoli yng Nghaerdydd. Y ganolfan trawma mawr ar gyfer de Cymru yw’r enghraifft ddiweddaraf—yr awgrym yw un ganolfan trawma mawr ar gyfer de Cymru ac y dylai fod yng Nghaerdydd.

Bydd gwylwyr rheolaidd y Senedd yn cofio dadl flaenorol ar niwrolawdriniaeth bediatrig. A oedd yn mynd i fod—? Roedd angen un uned arnom—a oedd yn mynd i fod yn Abertawe neu yng Nghaerdydd? Gan Abertawe oedd yr unig niwrolawfeddyg pediatrig ar y pryd, 15 mlynedd yn ôl, ac eto aeth yr uned i Gaerdydd, nad oedd ganddynt niwrolawfeddyg pediatrig. Flwyddyn neu ddwy yn ddiweddarach, tua deng mlynedd yn ôl erbyn hyn, cawsom yr un ddadl am unedau niwrolawdriniaeth i oedolion. Roedd un yn Abertawe, roedd un yng Nghaerdydd. Dywedai’r adolygiad: ‘Gallwch gael un yn unig.’ A dyma chi, mae’n mynd i Gaerdydd. Felly rydym wedi bod yma o’r blaen.

Roedd arweinydd yr adolygiad annibynnol hwn, yr Athro Chris Moran, wrth arwain yr adolygiad a oedd yn awgrymu y dylai un ganolfan trawma mawr fod yng Nghaerdydd, yn awgrymu ymhellach y dylai’r uned losgiadau a phlastig yn Nhreforys sydd wedi ennill gwobrau gael ei lleoli yng Nghaerdydd hefyd felly, yn ddelfrydol. Felly, lle y daw hyn i gyd i ben? Mae adolygiad ar y ffordd ar lawfeddygaeth thorasig. Mae gennym lawfeddygaeth thorasig yn Abertawe, mae gennym lawfeddygaeth thorasig yng Nghaerdydd. Beth am imi gynnal dadl fer arall yn agosach at yr amser? Rwyf wedi clywed sylwadau yr wythnos hon fod niwrolawdriniaeth yng Nghaerdydd—yr un, fel y gwyddoch, a gollasom o Abertawe—o dan bwysau. Mae angen niwrolawdriniaeth ar gyfer gweithredu canolfan trawma mawr, ac eto rwyf wedi cael cleifion yr wythnos hon yn dweud wrthyf eu bod ar y rhestr aros am niwrolawdriniaeth yng Nghaerdydd ac wedi cael cynnig niwrolawdriniaeth yn Lerpwl, Rhydychen ac mewn mannau eraill, am fod niwrolawdriniaeth yng Nghaerdydd o dan bwysau.

The Welsh Government must acknowledge that Wales doesn’t end in Cardiff. They shouldn’t forget Swansea and south-west Wales, mid Wales and other regions of Wales. People in southern Gwynedd and Montgomeryshire also use specialist services in Swansea. The Welsh Labour Government needs to develop a vision for Morriston Hospital in Swansea to become a centre of excellence on a regional level and must secure its future. This centralisation isn’t just a problem facing the south west of Wales, of course; we need to see the Welsh Government developing a vision for north Wales too and investing in a medical school in Bangor and other such proposals. Given our geography in terms of the areas of excellence here, Morriston Hospital has the potential to be a regional centre of excellence, which could play a key role in the south west of Wales, not just in terms of the current arguments over the trauma centre, but in a whole host of other areas too. And it could be a stronghold to safeguard the presence of all specialities here in Wales.

Mae Treforys yn ganolfan drydyddol arbenigol yn awr. Gallai unrhyw gamau i wanhau gwasanaethau trydyddol arbenigol yn Nhreforys danseilio ymdrechion gan fargen ddinesig bae Abertawe a’r Cydweithrediad Rhanbarthol ar gyfer Iechyd (ARCH) i ddatblygu ymchwil ac arloesedd iechyd ymhellach yn ne Cymru. Mae ysgol feddygol ragorol Abertawe eisoes yn ffocws ar gyfer ymchwil a datblygu o ansawdd uchel, fel y mae’r sefydliad gwyddor bywyd, gan ddenu ymchwilwyr o’r radd flaenaf un, heb anghofio, yn amlwg, campws y bae sy’n werth £450 miliwn hefyd. Ni fydd Abertawe a de-orllewin Cymru yn gallu denu’r staff meddygol a’r ymchwilwyr gorau heb gael gwasanaethau trydyddol heriol o ansawdd uchel. Mae bargen ddinesig bae Abertawe a rhaglen ARCH wedi eu seilio ar yr egwyddor o ddatblygu de-orllewin Cymru fel arweinydd arloesedd ac ymchwil ym maes iechyd. Rhaid i Lywodraeth Cymru beidio â thanseilio hynny.

Mae adolygiadau blaenorol ledled y DU—dyma’r diweddaraf—wedi gweld gwasanaethau a leolwyd yng Nghaerdydd yn cael eu colli i Fryste oherwydd bod y ddwy ddinas mor agos at ei gilydd yn ddaearyddol. Collwyd llawdriniaeth bediatrig gardiaidd o Gaerdydd i Fryste rai blynyddoedd yn ôl. Cafwyd adolygiad o lawfeddygaeth y galon yn dilyn sgandal marwolaethau uned y galon Bryste. Penderfynwyd: ‘Gormod o unedau, gadewch i ni gael llai o unedau.’ Gosodwyd Caerdydd i gystadlu yn erbyn Bryste ac er mai ym Mryste oedd y problemau’n wreiddiol, collodd Caerdydd yn erbyn Bryste mewn llawfeddygaeth gardiaidd ar y pryd. Ar hyn o bryd rydym yn anfon nifer o achosion newyddenedigol o dde Cymru i Fryste. Mae angen i ni gryfhau’r arbenigeddau lefel uchel yma yng Nghymru, ac mae hynny’n golygu nid yn unig yng Nghaerdydd, ond mewn rhannau eraill o Gymru. O ran canolfannau trawma mawr, mae 27 bellach yn Lloegr, a bydd un yng Nghymru. Beth sydd i ddweud na fydd adolygiad dilynol yn y DU o 28 o ganolfannau trawma mawr yn argymell canoli ym Mryste fel sydd wedi digwydd o’r blaen, os ydym yn mynd i gael Caerdydd a Bryste wrth ymyl ei gilydd?

O ran gwasanaethau trawma, mae yna lawer o gwestiynau sydd angen eu gofyn ac mae llawer o bwyntiau sydd angen eu hegluro, a gobeithio y bydd yr ymgynghoriad sydd ar y ffordd yn gwneud rhywfaint o hynny. Felly, mae’n hanfodol bwysig fod y cyhoedd yn ne-orllewin Cymru a chanolbarth Cymru yn cael cyfle i graffu’n fanwl ar y cynlluniau hyn. Gwyddom fod dros draean o’r holl gleifion trawma mawr yng Nghymru yn tarddu o dde-orllewin Cymru; mae hyn o ganlyniad i gyfradd arbennig o uchel o ddamweiniau ar ffyrdd gwledig a lled-wledig, damweiniau amaethyddol a damweiniau sy’n deillio o weithgareddau a gysylltir yn aml â thwristiaeth yng nghefn gwlad gorllewin Cymru.

Mae Aelodau eraill yn y lle hwn yn bryderus hefyd. Fe glywn gan Mike; yn amlwg, rwyf wedi mynegi fy mhryderon eisoes wrth y Prif Weinidog, Abertawe Bro Morgannwg, a’r cynghorau iechyd cymuned. Mae’r mater hwn yn hynod o bwysig ac yn galw am graffu manwl. Mae angen clywed pryderon pobl yn ne-orllewin Cymru a rhannau eraill o Gymru. Mae arnom angen dadl agored ar y materion hyn a dyfodol hirdymor ysbytai fel Treforys a rhanbarthau eraill o Gymru, ac mae hynny’n golygu bod angen i Lywodraeth Cymru nodi gweledigaeth hirdymor ar gyfer y canolfannau rhagoriaeth rhanbarthol hyn.

Gyda’r cynnig i leoli unig ganolfan drawma Cymru yng Nghaerdydd, a’r ensyniad y gall llosgiadau a phlastig yn hawdd ddilyn a chael eu colli o Abertawe i Gaerdydd gan sbarduno effaith ddomino arall eto, beth sy’n digwydd, fel yr awgrymais eisoes, i adolygiadau o lawfeddygaeth thorasig yn sgil hynny? Mae lleoli popeth uwch-arbenigol yng Nghaerdydd yn gwneud y GIG yng Nghymru yn agored i golli’r arbenigeddau hyn yn gyfan gwbl, pe bai adolygiad dilynol yn y DU yn gosod Caerdydd yn erbyn Bryste—sydd mor agos at ei gilydd yn ddaearyddol.

Mae’r uned losgiadau a phlastig yn Nhreforys yn un ragorol, yn arweinydd yn ei maes. Mae wedi gwrthsefyll cystadleuaeth o Fryste i fod yn uned losgiadau a phlastig gyfer de Cymru a de-orllewin Lloegr i gyd. Mae arnom angen canolfannau rhagoriaeth rhanbarthol meddygol wedi eu gwasgaru o amgylch Cymru—Caerdydd, ie, Abertawe, Aberystwyth, Bangor, Wrecsam—i ddenu’r meddygon, y nyrsys a’r meddygon ymgynghorol mwyaf talentog i bob rhan o Gymru yn wyneb argyfwng recriwtio ym mhob rhan. Felly gadewch inni gael dadl aeddfed am Abertawe a Chaerdydd yn gweithio gyda’i gilydd yn yr un ‘tîm Cymru’—nawr, fe fyddai hynny’n radical mewn ystyr feddygol—yn hytrach na chael eu rhannu gan yr un gystadleuaeth ddiflas rhwng Abertawe a Chaerdydd, ac Abertawe bob amser yn dod yn ail.

Nawr, nid yw’r GIG yn graig o arian. Rydym wedi clywed y gyllideb; nid ydym yn graig o arian. Ni allwn symud uned losgiadau a phlastig wych i gadarnhau penderfyniad ar fympwy ynglŷn â thrawma, yn unswydd er mwyn cadarnhau penderfyniad o blaid Caerdydd oherwydd eich bod angen uned losgiadau a phlastig mewn canolfan trawma mawr hefyd. Beth am gael y ganolfan trawma mawr yn Abertawe? Ni fyddai’n ateb radical, gan fod llosgiadau a phlastig eisoes yno. Gallem gadw’r uned yno, peidio â gorfod ei symud, yn ddrud, i rywle arall. Ac i gloi, beth am gael dull gwirioneddol gydweithredol o weithredu ar y cyd rhwng Abertawe a Chaerdydd? O ystyried y GIG yng Nghymru yn ei gyfanrwydd a phobl Cymru—ie, y bobl yn ne Gwynedd, Powys, Sir Benfro, Ceredigion, Sir Gaerfyrddin, maent yn dibynnu ar Dreforys yn awr am eu gofal trydyddol. Gadewch inni roi diwedd ar effaith ddomino’r gwaedlif o wasanaethau trydyddol i Gaerdydd a thu hwnt. Diolch yn fawr.