Diolch i chi, Llywydd. Rwy’n hapus i gael darllenfa ac ymateb i’r ddadl. Diolch yn fawr i Dai Lloyd am gyflwyno’r ddadl heddiw, ond hefyd i Mike Hedges am gymryd rhan yn ogystal. Rwy’n cydnabod y pryderon go iawn sydd gan Aelodau lleol yn ne-orllewin Cymru a’r cylch, nid yn unig ynglŷn â chyfeiriad polisi yn y dyfodol, ond realiti ymarferol yr hyn y mae hynny’n ei olygu o ran lleoliad y gwasanaethau.

Rwyf am ddechrau ar bwynt mwy cyffredinol er hynny am wasanaethau arbenigol, gan ein bod eisoes yn derbyn y bydd pobl mewn unrhyw system gofal iechyd modern yn teithio i gael gwasanaethau arbenigol. Bydd pa mor arbenigol ydynt yn effeithio ar ba mor bell y byddant yn teithio, boed i gael gwasanaeth gofal eilaidd neu yn yr achos hwn, gwasanaeth trydyddol. Ceir rhai achosion, wrth gwrs, lle y mae gennym bobl yn teithio y tu allan i Gymru i gael mynediad at wasanaethau arbenigol iawn, a chyda Threforys mae pobl yn teithio i Gymru o dde-orllewin Lloegr, yn benodol i gael mynediad at y gwasanaethau rhagorol a ddarperir gan ganolfan losgiadau a llawfeddygaeth blastig Cymru.

Os caf fi ddweud ar y dechrau, rwy’n cydnabod bod y sylwadau a wnaed gan y person a arweiniodd yr adolygiad annibynnol o wasanaethau trawma mawr yn arbennig o ddi-fudd, gan eu bod yn lledaenu’r awgrym y gallai’r uned losgiadau a phlastig symud neu y dylai symud. Amododd hynny wedyn, ond mae rhywbeth am bobl yn cymryd rhan mewn dadl wleidyddol danllyd iawn heb ddeall grym y geiriau y maent yn eu defnyddio. Felly, rwy’n gobeithio y bydd yn ddefnyddiol i mi egluro nad oes gan y Llywodraeth hon unrhyw fwriad i symud yr uned losgiadau a phlastig. Ein her yw sut yr ydym yn cynnal ein gwasanaethau, a sut yr ydym yn cydnabod ac yn ymfalchïo yn y rhagoriaeth y mae’r uned losgiadau a phlastig eisoes yn ei chynnig. Fy nealltwriaeth i yw nad yw unrhyw ddewis ynglŷn â rhwydwaith neu ganolfan trawma mawr yn galw am symud yr uned losgiadau a phlastig.

Ar bwynt mwy cyffredinol, wrth inni gael gweithdrefnau newydd a mwy cymhleth a newidiadau technolegol y gallwn eu gwneud, rydym yn cydnabod bod hynny’n golygu, mewn gwirionedd, fod rhai o’n gwasanaethau’n dod yn newydd ac yn arloesol. Rydym wedi cael sgwrs am niwroradioleg ymyriadol, er enghraifft—gwasanaeth newydd sy’n cael ei ddatblygu mewn nifer fach o wasanaethau. Felly, rydym yn cydnabod y bydd rhai o’n gwasanaethau’n datblygu o’r newydd mewn nifer gyfyngedig o ganolfannau, ac yn yr un modd bydd adegau pan fydd angen inni ganoli rhai o’r canolfannau hynny i roi’r cadernid a’r sefydlogrwydd y byddant eu hangen, a’u gwneud yn ddeniadol i staff. Gwyddom ein bod, wrth wneud hynny, yn canoli gwasanaethau fel bod pobl yn teithio’n hwy neu ymhellach i gyrraedd y gwasanaethau hynny. Ar y llaw arall, wrth gwrs, bydd datblygiadau technolegol yn golygu y gallwn ddarparu mwy o ofal yn nes at y cartref.

Mae yna her yma, fodd bynnag, yn ymwneud â’n neges gyffredinol ynglŷn â diwygio. Fe siaradaf yn nes ymlaen am fwy o ofal yn nes at y cartref. Wrth inni gael sgwrs am ddiwygio yn y gwasanaeth iechyd, nid yw hyn yn newydd; rydym bob amser wedi siarad am y gwasanaeth iechyd yn newid. Wrth i realiti’r galw newid ac wrth i realiti yr hyn y gallwn ei wneud newid, mae angen inni siarad wedyn ynglŷn â sut yr ydym yn dal ati i newid ein gwasanaeth i wneud yn siŵr ei fod yn parhau i ddarparu’r gofal o ansawdd y mae pobl yn iawn i’w ddisgwyl. Ond wrth wneud hynny, rwy’n meddwl bod yn rhaid inni gael sgwrs â’r cyhoedd yn seiliedig ar dystiolaeth. Rwy’n cydnabod bod peth o’r anhapusrwydd presennol yn deillio yn y gorffennol o’r ffaith bod pobl yn cael gwybod, ‘Dyma beth fydd yn digwydd yn awr’, yn hytrach na chael sgwrs o fewn y gwasanaeth fel bod staff yn teimlo’n rhan o’r sgwrs, a hefyd sgwrs wedyn gyda’r cyhoedd. Wrth gael y sgwrs honno, mae angen inni gael uchelgais go iawn ar gyfer ansawdd ein gwasanaethau, yn hytrach na cheisio egluro i bobl y byddai’n dderbyniol iddynt gael gwasanaeth llai mewn gwahanol rannau o Gymru. Gall hynny fod yn anodd, am fod hynny’n herio gwleidyddion lleol ym mhob plaid ynglŷn â lleoliad presennol a threfniadaeth gwasanaethau, a gwn nad yw hynny’n hawdd. Ond os nad ydym yn barod i gael uchelgais go iawn ynglŷn â sut beth yw ansawdd a sut beth yw gwell, rydym yn mynd i fod yn sownd mewn ffordd o wneud busnes lle y bydd modelau gofal a fydd yn anghynaliadwy yn parhau bron at ymyl y dibyn.

Felly, o ran diwygio, gwyddom fod yna gonsensws ers peth amser ymhlith ystod o glinigwyr, y cyhoedd a gwleidyddion fod newid yn hanfodol i GIG Cymru. Daw’r her bob amser pan fyddwch yn cael penderfyniad lleol sy’n herio o ddifrif sut a ble y caiff ei leoli. Ond i mi, rwy’n meddwl bod yn rhaid inni fod yn ddigon dewr i newid rhannau o’n gwasanaeth, a’u diwygio am ein bod yn dewis gwneud hynny, oherwydd bod sylfaen dystiolaeth glir i wneud hynny yn ogystal â chonsensws o ran cyngor a barn glinigol. A dyna pam y mae hynny’n dal i fod yn rhan o’r sgwrs gyda’r cyhoedd. Rwy’n meddwl o ddifrif, os caniatawn i ni’n hunain gael ein dal mewn sefyllfa lle’r ydym yn ymladd dros y status quo yna byddwn yn newid ein gwasanaethau, ond byddwn yn eu newid pan fyddant ar ymyl y dibyn neu ar y pwynt lle y gwnaed niwed clinigol go iawn yn ogystal, ac nid yw hynny’n dderbyniol o gwbl.

Felly, mae diwygio ein gwasanaethau yn anodd, ond rhaid bwrw ati gydag aeddfedrwydd ac arweiniad i ymateb i’r heriau y gwyddom ein bod yn eu hwynebu yng Nghymru heddiw ac ar draws pob system gofal iechyd ddatblygedig fodern. Mae’r heriau hynny’n cynnwys nifer cynyddol o’n poblogaeth yn heneiddio, goddef anghydraddoldebau iechyd parhaus, niferoedd cynyddol o gleifion â chyflyrau cronig ac wrth gwrs, polisïau cyni a’r her ariannol ddiymwad a grybwyllodd Dai Lloyd wrth gyflwyno’r ddadl hon. Ni allwn esgus nad yw’r heriau hynny gyda ni ac y gallwn barhau’n syml fel yr ydym ac fel yr ydym wedi ei wneud.

Rydym hefyd yn gwybod—gan ddychwelyd unwaith eto at sylwadau a wnaed mewn amryw o ddadleuon a chwestiynau—fod gennym heriau go iawn o ran y gweithlu. Mae cynllunio ar gyfer gweithlu pan fyddwn yn gwybod bod yna heriau ariannol yn anodd. Mae cynllunio ar gyfer gweithlu pan fydd y gwasanaeth iechyd yn newid a chyda’r system ofal—mae hynny’n anodd—a hefyd, cynllunio ar gyfer gweithlu pan fyddwn yn gwybod bod gennym brinder o arbenigeddau, yn benodol, yng Nghymru, yn y DU ac yn rhyngwladol yn ogystal.

Felly, mewn ystod o’n gwasanaethau, ynghanol yr holl her honno, er mwyn cynnal y lefel gywir o sgiliau ac ansawdd, gwyddom y bydd angen i feddygon a’r tîm ehangach weld lleiafswm o gleifion er mwyn cynnal eu sgiliau a’u harbenigedd. Ceir cyfoeth o dystiolaeth mai’r ffordd orau o wneud hynny mewn rhai achosion yw drwy ganoli’r gwasanaethau arbenigol hynny mewn llai o ganolfannau. Yn wir, roedd adroddiad interim yr adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol yn cadarnhau’r achos cryf dros newid, gan dynnu sylw at yr angen i integreiddio ymhellach y gwasanaethau sydd ar gael yn fwy rhwydd o fewn y gymuned. Unwaith eto, mae’n dweud yn glir nad yw gwneud dim yn opsiwn yn y dyfodol. A daw hynny â ni’n ôl at ofal lleol. Buom yn siarad ddoe, mewn gwirionedd, am y ffaith bod teleiechyd a’r technolegau newydd yn alluogwyr mawr i gyflwyno mwy o ofal yn nes at y cartref. Maent yn ei gwneud hi’n bosibl i staff yn unrhyw le yng Nghymru gael y wybodaeth sydd ei hangen arnynt i ddarparu gofal gwell, mwy integredig a mwy diogel ac rydym yn gweld hynny mewn amryw o wasanaethau, boed yn ofal llygaid neu’n ddermatoleg—ystod o bethau sydd eisoes yn digwydd yn awr fel mater o drefn, ac mae’r potensial yno i wneud mwy. Nid potensial yn unig; rwy’n credu bod galw gwirioneddol a disgwyliad go iawn fod angen inni wneud mwy, oherwydd fel arall mae ein system yn annhebygol o bara. Byddwn yn colli cyfle i roi gwell profiad o weithio gyda’r gwasanaeth iechyd i bobl os nad dyna yw ein huchelgais absoliwt, ac rwy’n edrych ymlaen at gael adroddiad terfynol yr adolygiad seneddol, a bydd yna heriau diamheuol yn wynebu pob un ohonom wrth geisio gwneud hynny.

Dywedais yn gynharach, pan argymhellir newid i wasanaethau, mae’n rhaid iddo gael ei arwain yn glinigol—ymgysylltiad priodol â’n staff fel eu bod yn deall ac yn cytuno pa un a oes argymhelliad ar gyfer newid a ddylai gael ei gefnogi ai peidio, a derbyn o’r cychwyn cyntaf na fydd pobl bob amser yn cytuno o fewn y gwasanaeth iechyd yn ogystal. Nid yw clinigwyr mewn arbenigeddau bob amser yn cytuno ar yr adleoli ffisegol nac yn wir ar y model gwasanaeth ar gyfer sut y dylai gwasanaethau gael eu rhedeg a’u rheoli. Ond mae’n rhaid inni allu cael y ddadl honno yn y gwasanaeth iechyd, ac ymgysylltu â rhanddeiliaid ehangach, gan gynnwys, wrth gwrs, y rhanddeiliaid mwyaf amlwg a phwysig, y cyhoedd, a chanolbwyntio ar y modd yr ydym yn gwella profiadau a chanlyniadau. Felly, rhaid i staff, y cyhoedd a gofalwyr chwarae mwy o ran yn y broses o gynllunio, gweithredu a gwerthuso a datblygu modelau gofal newydd wedyn i ddangos eu bod yn deall y rolau a rannant yn glir a bod cyfrifoldebau wedi eu deall yn well.

Gan droi at y sylwadau a wnaed yn fwy uniongyrchol am y rhwydwaith a’r ganolfan trawma mawr, mae’n wir, wrth gwrs—a bydd pobl yn yr ystafell hon yn gwybod hyn—ei bod hi’n bosibl yn y pen draw y bydd yn rhaid i mi benderfynu ar hyn os caiff ei gyfeirio ataf yn dilyn y broses ymgynghori ac ymgysylltu gyfredol sydd ar y gweill. Felly, ni wnaf unrhyw sylwadau am y lleoliad arfaethedig rhwng y ddwy ganolfan drydyddol. Ond pan edrychwn ar ein rhwydwaith trawma mawr ynddo’i hun, yr hyn a ddywedaf yw ein bod eisoes yn gwybod bod gogledd Cymru yn rhan o rwydwaith trawma mawr. Nid yw wedi gweld gwasanaethau’n cael eu tynnu allan o’r tair uned damweiniau ac achosion brys fawr ar draws gogledd Cymru, er gwaethaf y ffaith bod y ganolfan wedi ei lleoli yn Stoke. Rydym hefyd yn gwybod bod yna dystiolaeth glir fod canlyniadau i bobl yng ngogledd Cymru, o ogledd Cymru, wedi gwella, o ganlyniad i fod yn rhan o’r rhwydwaith hwnnw. I mi, yr amcan cyffredinol yma yw sut y cyrhaeddwn bwynt lle’r ydym yn deall y bydd cael rhwydwaith trawma mawr gyda’r ganolfan yn gwella canlyniadau i bobl—ceir sylfaen dystiolaeth dda dros hynny—ac yna gwneud yn siŵr ein bod, mewn gwirionedd, yn dweud, ‘Wel, mae’n rhaid cyflawni hynny.’ Mae’n rhaid inni wneud yn siŵr nad ydym yn parhau i gael sgwrs yn ne Cymru lle’r ydym yn dadlau dros ddewis yn hytrach na gwneud dewis yn y pen draw, oherwydd rydym yn amddifadu pobl yng Nghymru drwy wneud hynny, rwy’n meddwl, o ofal a chanlyniadau o ansawdd gwell.

Rwy’n cydnabod bod angen i’n GIG wneud y dewis hwnnw dros bobl yn ne a chanolbarth Cymru wrth greu rhwydwaith, ac i mi, mae rhywbeth ynglŷn â deall sut y gall pobl gyrraedd y ganolfan honno’n briodol, beth bynnag yw’r dewis a wneir ynglŷn â chanolfan, oherwydd pe bai’r ganolfan yn Abertawe neu Gaerdydd, byddai yna bobl yn byw, yn gorfforol, o fewn pellter gweddus iddi.

Dyna pam, beth bynnag, pan fyddwch yn meddwl am ein dewisiadau trafnidiaeth, y dewisiadau sy’n cael eu gwneud, hyd yn oed yn awr, pan fo damweiniau sylweddol, caiff pobl eu cludo gan hofrennydd. Ni ofynnir iddynt beth fydd yn digwydd. Fel arfer, mae’r rhain yn bobl sy’n anymwybodol—cânt eu cludo mewn hofrennydd i’r lle mwyaf priodol iddynt os oes angen iddynt fynd yno’n gyflym. Felly, mae datblygu’r gwasanaeth casglu a throsglwyddo meddygol brys—y gwasanaeth meddyg awyr—yn yr holl wahanol bethau y mae’n ei wneud, yn fonws go iawn wrth drin trawma—felly, y driniaeth yn y lleoliad, y driniaeth wrth gludo a chludo’n gyflym i’r lle iawn i’r bobl hynny gael gofal. Boed yn uned trawma mawr mewn rhwydwaith newydd, neu’r ganolfan—dyna ddewis i glinigwyr ei wneud ynglŷn â beth sy’n briodol.

I mi, y ffocws ar ganlyniadau ar gyfer y cyhoedd—dyna fy mlaenoriaeth bennaf. Ym mhob dewis a wnaf ac y ceisiaf ei wneud yn y swydd hon, dyna ble y byddaf yn dechrau rhoi fy sylw. Byddaf yn parhau i gael fy arwain gan y dystiolaeth orau sydd ar gael ar yr hyn y dylem ei wneud i gyflunio ein gwasanaeth, y canlyniadau y gallwn eu disgwyl a’r profiad y mae pobl yn disgwyl ei gael o’r gofal hwnnw. Edrychaf ymlaen at y sgyrsiau anos sydd i’w cael, ond yn y pen draw, at ddod at bwynt lle’r ydym yn gwneud dewisiadau oherwydd ein bod yn deall y dystiolaeth, a lle’r ydym yn gwneud dewis yn seiliedig ar hynny ynglŷn â beth i’w wneud â’r gwasanaeth cyhoeddus mwyaf gwerthfawr a mwyaf dibynadwy hwn.

Felly, rwy’n derbyn na allaf roi’r gwarantau uniongyrchol, efallai, y byddai rhai Aelodau o’r de-orllewin am i mi eu rhoi, ond rwy’n credu bod pobl yn deall yn y Siambr hon pam rwy’n gwneud hynny. Ond rwy’n gobeithio bod y sylwadau a wneuthum am yr uned losgiadau a phlastig wedi bod o gymorth, ac yn y pen draw, mae’r sail y byddaf yn gwneud unrhyw ddewisiadau y bydd yn rhaid i mi eu gwneud yn y dyfodol yn ddefnyddiol hefyd, o ran y cyfeiriad teithio. Ac rwy’n edrych ymlaen yn fawr, unwaith eto—rwyf wedi dweud hyn eisoes—. Yr aeddfedrwydd a’r arweinyddiaeth a aeth i mewn i’r broses o greu’r adolygiad seneddol—rwy’n gobeithio y gall pob un ohonom a gymerodd ran yn hwnnw barhau i ymddwyn yn y ffordd honno wrth i ni wynebu nifer o heriau llawer anos yn y misoedd i ddod.