Ers cael fy ethol yn 2011, mae'r rhan fwyaf o'r trafodaethau a glywais yn y Senedd ynghylch trethiant wedi bod ynglŷn â'i leihau—er nad wyf mor eithafol â Neil Hamilton y prynhawn yma—yn hytrach na'r angen am drethiant i dalu am wasanaethau cyhoeddus. Pan edrychwch ar gost addysg breifat a gofal iechyd preifat, mae'n rhoi'r gwerth am arian a gawn o'n system drethiant mewn persbectif.

Caiff treth ei chodi er mwyn talu am wasanaethau cyhoeddus. Mae gormod o bobl yn credu y gallwn gael gwasanaethau cyhoeddus o'r un ansawdd â Sgandinafia a chael system drethu sy'n debycach i un Unol Daleithiau America. Nid ar hap neu drwy serendipedd y mae gan y gwledydd sydd â lefelau trethu uwch y gwasanaethau cyhoeddus gorau ac mai'r gwledydd sydd â lefelau trethu is sydd â'r gwasanaethau salaf. Oherwydd bod trethiant yn angenrheidiol ar gyfer codi arian i dalu am y gwasanaethau cyhoeddus y mae pawb ohonom eu hangen—gwasanaethau megis y ffyrdd teithiais ar eu hyd i'r Cynulliad heddiw, diogelwch pobl mewn gwaith, diogelwch bwyd, addysg, y gwasanaeth iechyd rwyf fi a fy etholwyr yn dibynnu arno, a phlismona ein strydoedd. Mae cost ansawdd gwasanaethau cyhoeddus, boed yn iechyd, addysg neu'r seilwaith, yn sylweddol i'r pwrs cyhoeddus, a'r unig ffordd o dalu amdanynt yw drwy drethu. Gellir trethu incwm, elw, treuliant, gwariant neu werth tir ac eiddo, neu gyfuniad o bob un ohonynt. Ond os yw pobl eisiau gwasanaethau cyhoeddus o ansawdd, dyma'r trethi sydd eu hangen i dalu amdanynt.

Er nad oes neb yn hoffi talu trethi a bod rhai unigolion cyfoethog a chwmnïau amlwladol yn arbenigwyr ar leihau eu taliadau treth, i gwmnïau amlwladol, mae'r dreth gorfforaeth yn daliad dewisol y gellir lleihau ei gwerth trwy bethau fel taliadau rhyng-gwmnïol am hawliau eiddo deallusol, neu drosglwyddo taliadau am nwyddau a gwasanaethau, neu sicrhau bod y man gwerthu nwyddau i bobl ym Mhrydain yn digwydd y tu allan i Brydain a bod elw'n digwydd oddi ar ei glannau. Mae pob un o'r pethau hyn wedi'u defnyddio gan rai o'r cwmnïau mwyaf er mwyn lleihau swm y dreth gorfforaeth a dalant ym Mhrydain.

Ar ddatganoli'r dreth gorfforaeth, er fy mod yn amau bod Plaid Cymru eisiau ei wneud er mwyn ei leihau, oni bai ei fod wedi ei leihau i bron ddim, ni fydd yn cystadlu â diffynwledydd alltraeth Prydeinig, megis Ynysoedd Prydeinig y Wyryf, i gwmnïau amlwladol. Nid wyf yn meddwl bod llawer o fywyd ar ôl yn y dreth gorfforaeth. Ar ryw adeg, bydd yn rhaid cael rhywbeth yn ei lle gan mai cwmnïau llai o faint sy'n gweithredu yn y wlad y maent wedi'u lleoli ynddi'n unig sy'n ei thalu.

Mae darparu gwasanaethau cyhoeddus o ansawdd yn golygu, os nad yw rhai pobl yn ei thalu, naill ai bydd gwasanaethau cyhoeddus yn dioddef neu bydd yn rhaid i eraill wneud iawn am y diffyg. Bob tro y gwneir toriadau treth, cânt eu dangos fel rhywbeth buddiol ac maent yn ymddangos felly i'r rhai sy'n talu llai o dreth ac sydd â mwy o arian yn eu pocedi. Caiff effaith y gostyngiadau hyn yn incwm y Llywodraeth ar wariant cyhoeddus ar wasanaethau megis iechyd, llywodraeth leol ac addysg eu hanwybyddu'n llwyr hyd nes y bydd y toriadau'n dechrau effeithio ar bobl. Mae rhai o'r bobl sydd o blaid lleihau gwariant cyhoeddus ymhlith y cyntaf i wrthwynebu unrhyw doriadau mewn gwasanaethau.

Po fwyaf anodd yw treth i'w hosgoi, y mwyaf amhoblogaidd yw hi ymhlith y cyfoethog a'r pwerus. Y trethi anoddaf o lawer i'w hosgoi yw trethi eiddo—ardrethi annomestig, y dreth gyngor. Nid oes unrhyw driciau, megis defnyddio trafodion mewnol y cwmni neu statws cwmni nad yw wedi'i leoli yng Nghymru, er mwyn osgoi talu'r dreth. Nid yw'r adeiladau, pa un a ydynt yn adeiladau preswyl, gweithgynhyrchu, masnachol neu fanwerthu, yn symudol a daw treth yn daladwy ar yr eiddo ac mae'n rhaid ei thalu.

Hefyd, rwy'n croesawu ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar y posibilrwydd o gyflwyno trethi arloesol a'r rhestr ardollau i gyllido gofal cymdeithasol, treth ar blastig tafladwy, treth—[Torri ar draws.] Yn sicr.