Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu'n fawr iawn y cyfle heddiw i drafod 'Adolygiad Blynyddol 2016-17 Pwyllgor Cymru y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol'. Croesawaf adolygiad blynyddol y Comisiwn yn fawr ac rwy'n ailddatgan ymrwymiad Llywodraeth Cymru i weithio gyda'r Comisiwn i fynd i'r afael â'r materion hollbwysig y mae'n tynu sylw atynt. Rydym ni eisoes wedi cysoni amcanion allweddol ein cynllun cydraddoldeb strategol ar gyfer 2016-20 gyda'r saith her cydraddoldeb a hawliau dynol a nodir yn adroddiad cyffredinol y Comisiwn, 'A yw Cymru'n decach?' Mae'r saith her allweddol hyn yn tynnu sylw at y gwelliannau sydd eu hangen yng Nghymru. Mae cysoni ein cynllun a'n hamcanion gyda heriau'r Comisiwn yn sicrhau ein bod yn mynd ati mewn modd cydlynol a phenodol i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb yng Nghymru. 

Mae ein cynllun cydraddoldeb strategol yn cynnig sylfaen hyblyg ar gyfer y gwaith amrywiol iawn yr ydym ni'n ei wneud mewn sawl agwedd ar gydraddoldeb a hawliau dynol. Mae hyn yn cynnwys, er enghraifft, buddsoddi'n helaeth mewn safleoedd newydd a gwell ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr, ein rhaglen cyllid cydraddoldeb a chynhwysiant newydd, cydweithio clos er mwyn mynd i'r afael â phob math o droseddau casineb a chael mwy o bobl i roi gwybod am droseddau o'r fath, mwy o gymorth ar gyfer ffoaduriaid a cheiswyr lloches gyda mwy o arian i gefnogi plant sy'n ceisio lloches sy'n teithio ar eu pen eu hunain. Ym mhob rhan o'r gwaith hwn, ac mewn enghreifftiau eraill y byddaf yn sôn amdanynt cyn hir, rydym wedi rhoi ystyriaeth ofalus i gyngor ac ymchwil y Comisiwn. Byddwn yn parhau gyda'r dull hwn drwy weithio gyda'r Comisiwn a thrwy wrando ac ymateb panfgyddan nhw yn ein herio.

Mae'n deg dweud bod adolygiad blynyddol eleni yn cwmpasu cyfnod digynsail o ran cydraddoldeb a hawliau dynol yn y DU. Mae ymadawiad y DU â'r Undeb Ewropeaidd, a fydd yn digwydd cyn hir, wedi esgor ar sawl ansicrwydd ynghylch llawer o bethau, gan gynnwys dyfodol y ffynonellau ariannol Ewropeaidd pwysig. Mae degawdau o aelodaeth o'r UE wedi creu gwaddol o fanteision sy'n cwmpasu sawl agwedd ar fywyd bob dydd yng Nghymru, er enghraifft yr hawliau cyflogaeth yr ydym ni'n eu coleddu. Ein nod yw diogelu'r buddiannau hyn sy'n elfennau o fywyd bob dydd yng Nghymru a byddwn yn gwrthwynebu'n gryf unrhyw ymgais i dorri corneli a chreu amodau gwaeth wrth inni adael yr UE.

Mae cynlluniau Llywodraeth y DU i ddiwygio hawliau dynol ar hyn o bryd wedi eu rhoi o'r neilltu nes y bydd cytundeb terfynol ynglŷn ag ymadawiad y DU o'r Undeb Ewropeaidd. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi dweud ei bod hi'n yn bwriadu parhau i fod yn un o lofnodwyr y Confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol drwy gydol y Senedd bresennol. Rydym ni'n effro iawn i natur dros dro y datganiad hwn. 

Mae Llywodraeth Cymru wedi dweud droeon ein bod ni'n wrthwynebus iawn i unrhyw ddiwygio ar yr hawliau y mae pobl Cymru yn eu mwynhau ar hyn o bryd ac yn mynd â ni gam yn ôl. Mae hyn yn cynnwys cynlluniau i ddiddymu Deddf Hawliau Dynol 1998. Er gwaetha'r modd y dychenir y Ddeddf weithiau, mae hi'n ddarn cynhwysol o ddeddfwriaeth sy'n diogelu ein dinasyddion ac yn galluogi pobl i herio anghyfiawnder ac anghydraddoldeb a dwyn y rhai sydd mewn grym i gyfrif. Dangoswyd hyn yn ddiweddar yn ystod yr ail gwest i drychineb Hillsborough, lle roedd teuluoedd y dioddefwyr yn gallu defnyddio'r Ddeddf Hawliau Dynol i geisio cael cyfiawnder. 

Dydd Sul diwethaf oedd diwrnod hawliau dynol, sy'n coffáu'r diwrnod ym 1948 pan fabwysiadwyd y datganiad cyffredinol o hawliau dynol gan Gynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig. Roedd y datganiad wedi'i ddrafftio gan gynrychiolwyr o bob rhanbarth yn y byd a hwn oedd y diffiniad rhyngwladol cytunedig cyntaf o hawliau pob person. Cafodd ei ysgrifennu yn dilyn y tramgwyddo erchyll ar hawliau yn ystod yr ail ryfel byd, a gosododd y sylfeini ar gyfer system gytundebau y Cenhedloedd Unedig, y mae Llywodraeth Cymru'n rhan flaenllaw ohoni. Mae'r flwyddyn nesaf yn nodi dengmlwyddiant a thrigain y garreg filltir hon o ddogfen, ac mae'n atgof amserol o'r rheswm pam y dylem werthfawrogi hawliau dynol ac o bwysigrwydd hyrwyddo a diogelu hawliau pawb.

Mae'n parhau i fod yn amser heriol ar gyfer hawliau dynol yn y DU a thramor. Mae adrannau o'r cyfryngau a rhai gwleidyddion sy'n benderfynol o hau amheuaeth o hawliau dynol, a hyd yn oed yn cwestiynu'r angen amdanynt. Yn y cyfnod heriol hwn, mae gwaith y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol mor bwysig ag erioed.

Bu'n flwyddyn brysur arall i'r comisiwn. Ym mis Ebrill, penodwyd Ruth Coombs yn bennaeth newydd y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yng Nghymru, ac rwy'n gwybod bod Ruth yma. Rwy'n edrych ymlaen at ei chroesawu i'r swyddogaeth hon ac yn edrych ymlaen at weithio gyda hi yn y dyfodol. Hoffwn i hefyd achub ar y cyfle i longyfarch Kate Bennett, a fu'n arwain gwaith y Comisiwn yng Nghymru am flynyddoedd lawer cyn ei hymddeoliad ddiwedd 2016, am gael ei gwobrwyo â'r OBE yn anrhydeddau pen-blwydd y Frenhines — mae hi'n llwyr haeddu'r anrhydedd. 

Eleni, roedd y comisiwn yn rhan fawr o archwiliad y Cenhedloedd Unedig o'r DU ynglŷn â gweithredu'r Confensiwn ar Hawliau Pobl Anabl. Rydym yn croesawu beirniadaeth Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig o fesurau cyni Llywodraeth y DU. Aeth Cadeirydd y Pwyllgor mor bell â dweud bod polisïau Llywodraeth y DU wedi arwain at 'drychineb ddynol' ar gyfer pobl anabl sy'n byw yn y DU. Daw'r feirniadaeth hon lai na blwyddyn ers i'r Cenhedloedd Unedig gynnal ymchwiliad i ddiwygiadau lles Llywodraeth y DU a'r toriadau i wasanaethau cyhoeddus. Daeth yr ymchwiliad i'r casgliad bod tramgwyddo dwys a systematig ar hawliau pobl anabl yn y DU. Dyma'r realiti creulon ar gyfer rhai pobl anabl yn y DU, a byddwn yn parhau yn ein hymdrechion i liniaru effaith y mesurau cyni ar rai o'r bobl fwyaf difreintiedig yng Nghymru.

Mae system adrodd Confensiwn y Cenhedloedd Unedig yn gyfle i dynnu sylw at waith Llywodraeth Cymru i hyrwyddo hawliau dynol. Roeddem yn falch bod Pwyllgor y Cenhedloedd Unedig yn ei sylwadau terfynol yn croesawu'r ffaith ein bod wedi cyflwyno Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. Rydym ni'n cydnabod bod mwy i'w wneud yng Nghymru i hyrwyddo hawliau pobl anabl, ac rydym yn gwerthfawrogi'r

Byddwn nawr yn ystyried sut i weithredu ar argymhellion y Pwyllgor fel y maen nhw'n berthnasol i Gymru. Rydym hefyd yn ystyried adroddiad y Comisiwn 'Bod yn anabl ym Mhrydain', a gyhoeddwyd ym mis Ebrill. Drwy gydol y flwyddyn hon, buom yn gweithio'n agos â phobl anabl ledled Cymru i adolygu ein fframwaith gweithredu ar gyfer byw'n annibynnol, a gyhoeddwyd yn 2013. Hoffwn yn fawr iawn achub ar y cyfle hwn i ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn ein digwyddiadau ymgysylltu, gan gynnwys aelodau o'r grŵp llywio sydd wedi goruchwylio'r broses.

Byddwn cyn hir yn disgrifio o'r newydd sut y bydd ein strategaeth genedlaethol yn cefnogi pobl anabl yng Nghymru, gan ystyried Confensiwn y Cenhedloedd Unedig a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 er mwyn darparu'r sylfeini ar gyfer dull newydd a chadarnach o weithio. Byddwn yn parhau i ddibynnu'n fawr ar ymgysylltiad cyhoeddus wrth inni ddatblygu ein polisïau, nawr yng nghyd-destun 'Ffyniant i Bawb'. Mae ein pwyslais ar gydraddoldeb ledled Llywodraeth Cymru a thu hwnt yn helpu i sicrhau bod ein strategaeth genedlaethol mewn gwirionedd yn cynnwys pawb.

Ym mis Medi, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i'r adduned Gweithio Ymlaen, sef ymgyrch genedlaethol y Comisiwn i sicrhau bod gweithleoedd y gorau y gallant fod ar gyfer menywod beichiog a mamau newydd. Sefydlodd y Comisiwn yr addewid yn dilyn ei ymchwil sy'n dangos bod gwahaniaethu ar sail beichiogrwydd a mamolaeth ac anfantais yn y gwaith yn effeithio ar tua 390,000 o fenywod beichiog a mamau newydd ledled Prydain bob blwyddyn. Mae'r addewid yn cefnogi Amcan Cydraddoldeb Llywodraeth Cymru i ddod yn esiampl i'w efelychu yn yr agenda cydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant erbyn 2020.

O ran y Comisiwn ei hun, roedd hi'n flwyddyn arall o ddigwyddiadau poblogaidd. Roedd y rhain yn cynnwys ei ddarlith flynyddol gyda'r bargyfreithiwr hawliau dynol, Adam Wagner, a'i gynhadledd flynyddol a ddenodd dros 120 o bobl i Stadiwm Dinas Caerdydd. Unwaith eto, mae'r Comisiwn wedi rhyddhau nifer o gyhoeddiadau defnyddiol a heriol dros y flwyddyn ddiwethaf, yn ychwanegol at yr adroddiad ar anabledd yr wyf i wedi ei grybwyll eisoes. Bu adroddiadau ar weithleoedd sy'n ystyriol o ffydd pobl, lleihau'r bwlch cyflog, ac adroddiad o'r enw 'Healing the divisions' ynglŷn â diogelu cydraddoldeb a hawliau dynol ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd. Mae'r cyhoeddiadau hyn a llawer o rai eraill i gyd ar gael ar-lein ac rwy'n eu hargymell i bob Aelod.

Eleni, mae'r comisiwn yn dathlu ei ben-blwydd yn 10 oed. Cynhaliodd y Comisiwn ddigwyddiad yn y Senedd fis diwethaf i nodi'r garreg filltir hon a hefyd i lansio'r adolygiad blynyddol ffurfiol. Hoffwn i ddiolch felly i'r Comisiwn am ei waith nid yn unig dros y flwyddyn ddiwethaf ond hefyd am ddegawd o ymroddiad i wella bywydau pobl yn y DU. Mae'r Comisiwn yn gwerthuso, yn gorfodi, yn dylanwadu ac yn gatalydd ar gyfer newid. Rydym ni'n parhau'n ddiolchgar am ei arweiniad ac yn gwerthfawrogi ei bresenoldeb cadarn ac unigryw yma yng Nghymru. Diolch.