Part of the debate – Senedd Cymru am 3:59 pm ar 28 Chwefror 2018.
Diolch. Wel, yn gyntaf, diolch i'r Cwnsler Cyffredinol ar ran y Llywodraeth am yr ymateb cadarnhaol iawn a wnaed i'r hyn sy'n adroddiad radical iawn. Hoffwn ddiolch i'r holl siaradwyr sydd wedi cyfrannu, ac nid af drwyddynt yn unigol oherwydd rwy'n credu bod yr holl sylwadau a wnaed yn gadarnhaol ac wedi gwneud cyfraniad sylweddol i'r camau a gymerwyd ac sy'n cael eu cymryd ar draws yr holl Seneddau i edrych ar ffordd o sicrhau bod cyfansoddiad y Deyrnas Unedig wedi'i ddiwygio ac yn gweithio mewn gwirionedd.
Ac yn benodol, y cyfeiriad at gynhadledd y Llefaryddion, oherwydd rwy'n credu, Lywydd, gyda'r modd rydych chi wedi mynd ar drywydd y mater hwn, fod hwn yn gam radical ond fel rwy'n dweud, nid yw'n un digynsail. Mae hefyd yn ein galluogi i ddwyn ynghyd y safbwyntiau sy'n dod o bob un o'r pwyllgorau cyfansoddiadol, pwyllgorau trawsbleidiol, sydd ag un amcan yn unig, sef: yn yr amgylchedd ôl-Brexit, sut y gallwn sicrhau bod gennym well llywodraethiant, sut y gallwn sicrhau llywodraethiant yn lle'r un sy'n cael ei newid? A dyna yw'r cryfder arbennig. Rwy'n dweud 'digynsail', oherwydd, fel y trafodwyd gan y Cwnsler Cyffredinol yn gynharach, roedd yna gynhadledd ar ddatganoli yn 1920, cynhadledd y llefaryddion. Yn anffodus, ni thrafodwyd ei ganfyddiadau yn Nhŷ'r Cyffredin. Fel arall, efallai y byddai datganoli wedi digwydd lawer iawn yn gynharach.
Ond roedd un o'r argymhellion yn ymwneud â diwygio yn y tymor hwy yn ogystal â'r tymor byr, ond hefyd â gallu Llefaryddion pob Senedd yn y Deyrnas Unedig i fynd ar drywydd yr hyn y mae pawb ohonom yn gwybod sydd angen digwydd, sef bod yn rhaid ystyried cyfansoddiad y DU yn ei gyfanrwydd, confensiwn cyfansoddiadol y DU ar ryw ffurf. Ac edrych ar, ac ymdrin â'r 'eliffant yn yr ystafell', fel y'i disgrifiwyd gan John Morris gymaint o flynyddoedd yn ôl, sef y cwestiwn Seisnig fel rhan sylfaenol o ddatrys y berthynas ar sail barhaol a chynaliadwy.
Wrth y rhai sy'n dweud efallai y ceir ofn ynglŷn â'r argymhellion hyn yn dod o Gymru ac ati, y cyfan a ddywedaf yw nad o Gymru'n unig y mae'r argymhellion hyn wedi dod. Rydym yn cymeradwyo argymhellion o bob rhan o'r DU i bob pwrpas, ac efallai y caf gyfeirio'n ôl at y sylwadau gan yr AS mawr o Gymru, Cledwyn Hughes, yn 1973, yn ystod adroddiad Kilbrandon, pan godwyd mater y cwestiwn Seisnig ac atebodd Cledwyn Hughes y Prif Weinidog fel hyn.
A yw'r Prif Weinidog yn ymwybodol y byddwn ni, sy'n perthyn i'r cyrion Celtaidd, yn gwneud popeth a allwn i warchod y buddiant Seisnig yn y mater hwn?
Dyma fater sydd o fudd i ni i gyd, sy'n peri pryder i ni i gyd, ar gyfer y dyfodol. Rwy'n ddiolchgar iawn fod ymateb mor gadarnhaol wedi dod gan y Llywodraeth. Edrychaf ymlaen, Lywydd, i'ch gweld yn cymryd camau, gobeithio, i ymgysylltu â Llefaryddion eraill y Deyrnas Unedig ac i gynnal cynhadledd y Llefaryddion a chychwyn y broses o ddiwygio cyfansoddiadol.