Diolch, Lywydd. Mae'n anrhydedd gallu cynnig deddf yn y Senedd hon a fydd o fudd i fy etholwyr yng Nghaerffili, ac rwy'n credu, a byddaf yn dadlau, y bydd o fudd i bobl Cymru yn gyffredinol.

Mae'r ddadl hon a'r ddeddf arfaethedig yn dilyn dwy ddadl a gynhaliwyd eisoes yn y Siambr hon—un ar eiddo lesddaliadol a'r hawliau cyfyngedig y mae lesddeiliaid yn eu hwynebu, a'r llall ar sefyllfa druenus ffyrdd ac ystadau nad ydynt wedi cael eu mabwysiadu sy'n cael eu heffeithio gan y rheini. Dyma ddarn coll y jig-so heddiw: hawliau rhydd-ddeiliaid sy'n berchen ar eiddo ar ystadau a reolir a'r rôl mewn perthynas â hawliau cwmnïau rheoli eiddo a chwmnïau rheoli ystadau sy'n aml yn caethiwo preswylwyr mewn contractau rheoli eiddo. Mae'n farchnad hynod annheg nad yw wedi cael ei rheoleiddio. Mae'n broblem ar hyd a lled y DU. Mae gennyf gopi o The Guardian yma—wel, copi wedi'i brintio; copi modern—lle mae'n dweud,

Perchnogion tai sy'n cael eu caethiwo gan lesddaliad sy'n eu blingo—y ffynhonnell arian newydd ar gyfer datblygwyr. Maent yn berchen ar y rhydd-ddaliad ond cânt eu gorfodi i dalu ffioedd rheoli ystadau cynyddol yn aml heb unrhyw atebolrwydd. 

Mae'r erthygl honno'n cynnwys dwy enghraifft o ystadau yn Cumbria lle nad oes unrhyw rwymedigaeth ar gwmnïau rheoli ystadau i gadw costau'n isel na darparu tystiolaeth bod y gwasanaethau y maent yn codi tâl amdanynt yn cael eu cyflawni. Mae hyn yn gwbl warthus ac nid yw'n cael ei reoleiddio. Hefyd yng Nghaint, o bapur newydd ar-lein KentOnline: 

Perchnogion tai yng Nghaint yn dioddef taliadau tai ychwanegol.

Mae'n digwydd yno hefyd, gyda 122,000 o bobl yn y sir honno wedi'u caethiwo mewn contractau dadleuol. Dylem roi clod i Kelly Tolhurst, Aelod Seneddol Rochester, sydd wedi codi hyn mewn dadl Neuadd Westminster yn San Steffan.

Ond mae'n digwydd yng Nghymru yn ogystal. Rwyf wedi cael gwaith achos o Gwm Calon yn Ystrad Mynach, lle mae trigolion wedi cael eu caethiwo mewn contractau fel hyn, ac mae Aelodau ar draws y Siambr hon, o fy mhlaid i a phleidiau eraill, hefyd wedi crybwyll eu bod wedi dod ar draws etholwyr sydd wedi wynebu yn union yr un problemau—a gallaf weld Aelodau ar draws y Siambr yn nodio. Mae gan Gwm Calon gwmni rheoli ystadau o'r enw Meadfleet, ac mae hwnnw'n asiant rheoli i gwmni o'r enw Cwm Calon Management Company One Ltd. Maent yn gorfforedig ac wedi'u rhestru yn Nhŷ’r Cwmnïau fel cwmni rheoli preswylwyr. Fel arfer, caiff cwmnïau rheoli preswylwyr eu sefydlu—yn ddiweddar, yn y cyfnod modern—ar ystadau preifat er mwyn iddynt fod yn berchen ar y mannau cymunol, gyda phob rhydd-ddeiliad, pob deiliad tŷ sy'n rhydd-ddeiliad, yn dod yn aelod o'r cwmni hwnnw ac yn cael cyfle i fod yn gyfarwyddwr ar y cwmni hwnnw.

Fodd bynnag, sefydlwyd Cwm Calon Management Company One Ltd. ym mis Ebrill 2005, dros flwyddyn cyn i'r eiddo cyntaf ar yr ystâd gael ei brynu hyd yn oed, yn ôl cofnodion y dreth gyngor. Ni chafodd neb gyfle i fod yn gyfarwyddwr neu'n aelod o'r cwmni pan gafodd ei sefydlu. Ar ben hynny, mae'r dogfennau corfforaethol yn dangos mai gweithwyr Redrow yw'r rhan fwyaf o gyfarwyddwyr y cwmni, a hyd nes y cwblhawyd yr eiddo diwethaf ym mis Mai 2015, roedd gan y gweithwyr Redrow hyn fwyafrif rheoli parod o ran pleidleisiau yng nghyfarfod cyffredinol blynyddol y cwmni rheoli preswylwyr, ac felly gallent ddiystyru rhydd-ddeiliaid unigol yn llwyr pe baent yn dymuno gwneud hynny. Sut y gall hwnnw fod yn gwmni rheoli preswylwyr, gyda Redrow, y datblygwr, yn brif gyfranddaliwr—yn wir, yn unig gyfranddaliwr y cwmni rheoli preswylwyr? Mae yna wrthdaro buddiannau amlwg, oherwydd y cwmni rheoli preswylwyr oedd yn gyfrifol am benodi'r cwmni rheoli ystadau, Meadfleet, sy'n gyfrifol am reoli'r ystâd, ac felly mae o dan fys bawd Redrow. Yr hyn a welwch yw achos clir iawn o wrthdaro buddiannau. Mae preswylwyr yn cyfeirio at Meadfleet fel 'Meadfleece', o ystyried y ffaith eu bod yn talu'r ffioedd hyn ac yn cael fawr o ddim yn ôl amdano.

Mae talu ffi fisol i gwmni rheoli eiddo ac ystadau yn arfer cyffredin gydag eiddo lesddaliadol, lle y gelwir y ffi fisol yn rhent tir, ac erbyn hyn mae gan lesddeiliaid hawliau statudol, gan gynnwys hawl i fynd i dribiwnlys, i apelio yn erbyn yr hyn y maent yn ei ystyried yn safonau gwasanaeth gwael. Nid oes gan rydd-ddeiliaid hawl o'r fath.

Felly, heddiw rwy'n cyflwyno achos Janine Jones, sydd wedi cynrychioli llawer o drigolion mewn perthynas â gwaith gwael ac eilradd, a gwaith na chafodd ei wneud o gwbl mewn llawer o achosion yn wir, ac mae hi wedi anfon nifer o negeseuon e-bost at Meadfleet. Mewn un achos—rwyf wedi crybwyll hyn o'r blaen yn y Siambr—anfonodd rheolwr gyfarwyddwr Meadfleet e-bost yn ôl yn dweud wrthi, gyda phob parch, am chwilio am rywbeth gwell i'w wneud. Er bod Redrow wedi ymddiheuro am hynny, dangosai nad oedd ots o gwbl ganddynt mewn gwirionedd, ac nid oes unrhyw reoliadau i'w rhwystro rhag cymryd yr arian a gwneud cyn lleied o waith â phosibl. Dyna oedd yn digwydd ar yr ystâd hon. Mae Janine Jones wedi ysgrifennu at Meadfleet, ac at Redrow, ar sawl achlysur, i'r graddau ei bod wedi ymgysylltu â chyfreithiwr hyd yn oed. Ac mae'r cyfreithiwr wedi dweud wrthi, 'Nid oes fawr ddim y gallwn ei wneud.' Mae hyn yn warthus wrth gwrs, ond yn wahanol i berchnogion eiddo lesddaliadol, nid oes gan berchnogion rhydd-ddaliadol yr un hawliau statudol i herio penderfyniadau'r cwmni rheoli preswylwyr, a'r cwmni rheoli ystadau eiddo sy'n gweithredu ar eu rhan. Nid yw hyn yn ddigon da. [Torri ar draws.] Iawn.