Part of the debate – Senedd Cymru am 3:58 pm ar 6 Mehefin 2018.
A gaf fi yn gyntaf oll ganmol yn fawr y gwaith a wnaeth Simon yn y maes hwn ar ynni, a hefyd y gwaith y mae'r gwahanol bleidiau ar y gwahanol bwyllgorau wedi edrych cymaint arno mewn perthynas ag ynni cymunedol? Mae hwn yn fater nad yw'n mynd i ddiflannu, ac rydym ar lwybr lle byddwn yn anochel yn wynebu ynni cymunedol ac ailwladoli neu ailberchnogaeth gyhoeddus ar ynni, ar ba ffurf bynnag, fel y byddwn yn ei wynebu gyda gwasanaethau cyhoeddus eraill. Fy nghyfraniad, i ryw raddau, yw siarad am hyn o fewn y cysyniad o berchenogaeth gyhoeddus, oherwydd heb berchnogaeth gyhoeddus ni cheir atebolrwydd cyhoeddus ynglŷn â'r hyn sy'n wasanaethau allweddol y mae pawb ohonom yn dibynnu arnynt sy'n hanfodol i fywyd.
Credaf mai'r hyn sy'n glir iawn yw bod preifateiddio yn yr holl feysydd gwasanaeth cyhoeddus wedi bod yn drychineb llwyr. Mae wedi bod yn fecanwaith ar gyfer mygio a dwyn wedi'i gyfreithloni oddi ar y cyhoedd. Nid wyf yn ymwybodol o unrhyw wasanaeth cyhoeddus—ac rwy'n defnyddio'r holl wasanaethau cyhoeddus fel pawb ohonom—. Rwy'n edrych o gwmpas i ganfod unrhyw un o'r gwasanaethau cyhoeddus hynny—dŵr, nwy, trydan, hyd yn oed trafnidiaeth—a dweud, 'I ba raddau rwy'n well fy myd o ganlyniad i breifateiddio?' Fel pawb arall, rwy'n wynebu systemau talu am ynni a gwasanaethau cyhoeddus nad wyf yn eu deall. Ni allaf ganfod beth yn union y maent yn ei olygu i mi. Yn sicr ni allaf weld fy mod yn well fy myd. Yr hyn sy'n glir iawn yw bod angen math newydd o berchnogaeth gyhoeddus ar ba ffurf bynnag ym mhob un o'n gwasanaethau cyhoeddus, ac mae ynni yn un cwbl sylfaenol ohonynt, boed hwnnw'n drefniant dielw, yn drefniant cydweithredol neu beth bynnag.
Mewn gwirionedd mae'r hyn y mae'r Torïaid wedi'i drosglwyddo i ni o ran preifateiddio wedi arwain at newidiadau gwleidyddol cwbl ryfeddol. O ran ynni, mae 77 y cant o boblogaeth y DU bellach yn dymuno dychwelyd at berchnogaeth gyhoeddus ar ynni. Maent wedi cael llond bol ar y system o ddryswch, a diffyg atebolrwydd, heb wybod pwy sy'n rheoli, pwy sydd wrth y llyw. Ac efallai fod hynny bob amser yn rhan o ddiben preifateiddio: cael gwared ar y llwybr yn y pen draw at allu bod yn atebol i'r cyhoedd, ac efallai ei fod hefyd yn esbonio pam y cafwyd y fath ddadrithiad mewn gwleidyddiaeth, gan na allwch ddweud mwyach pwy sy'n atebol am y gwasanaethau allweddol hynny.
Nid oes ond 5.1 y cant o ynni'r DU yn adnewyddadwy. Mewn termau real mae prisiau 10 i 20 y cant yn uwch oherwydd preifateiddio ynni, mae 10 y cant yn byw mewn tlodi tanwydd, a byddai perchenogaeth gyhoeddus yn arbed £3.2 biliwn amcangyfrifedig y flwyddyn, sy'n cyfateb yn fras i'r elw gwirioneddol sy'n deillio o'r diwydiant yn flynyddol.
Bellach, mae gwledydd yn dychwelyd at y cysyniad o ddemocrateiddio gwasanaethau cyhoeddus. Mae'r Almaen erbyn hyn yn dychwelyd at system o 15 y cant o berchnogaeth gymunedol gydweithredol gyhoeddus. Wrth wneud hynny, credaf mai'r maes y mae angen inni ei archwilio'n llawer pellach, mae'n debyg, yw sut y mae angen i hyn gydweddu â strategaeth DU gyfan o ran y grid, ac o ran cynhyrchiant ynni, yn ogystal â dosbarthu a chyflenwi.
Rhaid ichi ofyn pam y mae'r Torïaid yn gyson wedi gwrthsefyll a gwrthwynebu ailberchnogi, ailddemocrateiddio ynni, dŵr ac ati. Wel, gwyddom mai'r rheswm am hynny, er enghraifft, yw bod David Cameron, yn y sector ynni yn unig, wedi debyn £2.6 miliwn mewn rhoddion gan y diwydiant ynni, a chyn yr etholiad cyffredinol hwnnw, wedi derbyn £3.4 miliwn. Felly, yn amlwg, mae cwmnïau ynni yn gwybod ble mae eu buddiannau eu hunain o ran amddiffyn preifateiddio. Roedd gan naw o Dorïaid blaenllaw ail swyddi ar fyrddau cyfarwyddwyr neu fel ymgynghorwyr i gwmnïau ynni, felly mae'r system gyfan wedi bod yn llwgr ac y llosgachol.
Dyna pam mae y mae'n rhaid iddo ddigwydd mewn gwirionedd. Rydym yn gweld yr un peth gyda dŵr, rhywbeth a gafodd sylw yr wythnos hon yng nghynhadledd y GMB. Mae penaethiaid y pum neu chwe phrif gwmni dŵr yn talu £58 miliwn y flwyddyn iddynt eu hunain mewn cyflogau, cynnydd o 40 y cant yn eu cyflogau dros gyfnod o sawl blwyddyn—prif weithredwr Severn Trent Water, £2.45 miliwn; United Utilities, £2.3 miliwn—ac mae pob un o'r rhain yn gwmnïau sy'n gwneud rhoddion sylweddol i'r Blaid Geidwadol.
Gwelwn eto beth sydd yn digwydd o fewn y GIG—roedd cyllideb preifateiddio'r GIG, nad wyf yn cytuno â hi, yn £4.1 biliwn yn 2009-10, ond mae bellach yn £8.7 biliwn. Ni allai Theresa May ateb yr ystadegyn hwnnw hyd yn oed. Rydym yn edrych eto ar y system gyda'r rheilffyrdd, bysiau, telathrebu, gwasanaethau post a thai. Felly, rydych yn anelu i'r cyfeiriad hollol gywir. Credaf fod hon yn ffordd sy'n rhaid i ni ei cherdded, a chaf rywfaint o gysur o ddarllen dyfyniad yn The Spectator, cylchgrawn sy'n cefnogi'r Torïaid, sy'n dweud
Bydd pragmatiaeth yn dod i'r casgliad fod preifateiddio wedi bod yn fethiant a bod parhau i'w amddiffyn yn dechrau edrych fel ideoleg ynddi'i hun.
Felly, Simon, parhewch gyda'r gwaith da. Credaf mai ychydig iawn yr anghytunwn yn ei gylch ar hyn, ac rydym yn anochel yn symud at system lle mae'n rhaid adfer—nid wyf yn poeni a ydych yn ei alw'n berchnogaeth gyhoeddus neu beth bynnag—democrateiddio'r gwasanaethau y mae ein bywydau a phobl ein gwlad yn dibynnu arnynt.