6. Dadl Plaid Cymru: Sefydlu Cwmni Ynni Cyhoeddus

Part of the debate – Senedd Cymru am 3:53 pm ar 6 Mehefin 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Mr Simon Thomas Mr Simon Thomas Plaid Cymru 3:53, 6 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Mae'n ddrwg gennyf, roeddwn ar fin dod at hynny. [Chwerthin.] Ac rwy'n cytuno, ac roeddwn ar fin ei ddefnyddio fel enghraifft dda o ble y gallai'r cwmni ynni cenedlaethol hwn helpu. Oherwydd sut y byddai Llywodraeth Cymru yn gwneud hynny? A yw'n rhoi £200 miliwn i gwmni preifat a dyna ni? Nid wyf yn credu hynny rywsut. Os ydych yn mynd i roi arian trethdalwyr Cymru i gwmni, ac ni fuaswn yn gwrthwynebu hynny, ond gadewch inni ei wneud gyda'n gilydd, cyd-ariannu—. Credaf fod £200 miliwn yn gynnig go iawn, ond cynnig cyntaf ydyw— efallai fod angen mwy—ond os felly byddech am fynd â pheth o'r elw, byddech am fod yn rhan o'r dechnoleg, byddech am fod yn rhan o'r elw a allai ddeillio o'r dechnoleg ar gyfer morlynnoedd llanw yn y dyfodol. Mae angen corff i wneud hynny, onid oes? Wel, pa gorff a fydd gennych felly i wneud hynny? Pan oeddech yn wynebu trefniant masnachfraint Cymru a'r gororau, fe sefydloch chi Trafnidiaeth Cymru, corff di-ddifidend i wneud y gwaith hwnnw ar ran Llywodraeth Cymru. Does bosibl nad yw hon yn enghraifft o pam y mae angen cwmni ynni cenedlaethol i wneud hynny.

Nid wyf yn anghytuno â chi o gwbl. Yn wir, roeddwn yn cefnogi ac yn croesawu rhyw fath o fodel cydfuddsoddi pan wnaed y cyhoeddiad gwreiddiol—ni chrybwyllwyd £200 miliwn yno. Rwy'n siŵr fod Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwybod faint o arian a oedd yn y pot, ond ni soniwyd amdano. Bellach mae gennym ffigur. Credaf fod y ffigur yn gynnig agoriadol go iawn. Os yw'n mynd i gael ei godi o gwbl, mae angen inni gael rhan yn y cwmni, rhan yn y dechnoleg, rhan yn y datblygiad yn y dyfodol.

Ond gadewch inni wneud un peth yn glir—nid yw'r morlyn llanw yn gynnig beiddgar o ddrud yn y cyd-destun hwn. Mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi gwneud camgymeriadau ofnadwy dros y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys cefnu ar addewidion o fuddsoddiad ar gyfer trydaneiddio i Abertawe, er enghraifft. Mae ei fathemateg yn ddiffygiol iawn, rhaid imi ddweud. Mae dweud bod y morlyn llanw yn gofyn am ddwywaith cymaint ag ynni niwclear—nid yw hynny'n wir o gwbl. Gofynnodd y prosiect morlyn llanw yn benodol am gontract 90 mlynedd ar £89.90 y MWh. Mae'n swnio'n llawer, ond ymhen 90 mlynedd, nid yw'n llawer o arian o gwbl. Mae'n cymharu â Hinkley Point, sef £92.50 y MWh. Byddai gan y morlyn llanw gynhwysedd gosodedig o 320 MW, yn darparu pŵer i dros 150,000 o gartrefi, ac fel y gŵyr pawb, mae wedi'i gynllunio i fod yn brosiect braenaru. Mae hynny'n fwy costus, oherwydd nid yw'r dechnoleg ei hun yn newydd, ond mae'r defnydd a wneir o'r dechnoleg yn newydd. Nid yw'n arloesol i gael tyrbin mewn dŵr, ond mae'n arloesol i'w roi mewn wal sy'n mynd o amgylch amrediad llanw mawr. Mae hynny'n arloesol. Felly, y cais sy'n arloesol, nid y dechnoleg. Cymharwch rywbeth fel morlyn llanw â gorsaf ynni niwclear—mae costau cyfalaf uchel i'r ddau beth ond dros gyfnod o 100 mlynedd, sef cyfnod y morlyn llanw mewn gwirionedd, mae'r costau cynhyrchu'n gostwng, ond ein profiad gydag ynni niwclear yw mai anaml y cedwir y costau ar y lefel honno. Dyna pam y maent eisiau contractau 35 mlynedd am y costau hynny.

Felly, byddai'r morlyn yn diogelu ffynonellau ynni, ac fel y dywedodd adolygiad Hendry yn glir iawn, sef yr adolygiad annibynnol a sefydlwyd gan y Llywodraeth i ymchwilio i hyn, mae morlynnoedd llanw ac ynni niwclear yn ffynonellau cynhyrchu yn y DU, ond mae niwclear yn dibynnu ar fewnforio wraniwm, ac fel y mae technolegau eraill yn symud yn eu blaenau, a chan y gallai Tsieina gymryd rhagor o wraniwm, gallai pris wraniwm sy'n cael ei fewnforio godi. Yr hyn y mae'r morlyn llanw yn ei roi inni yw cynhyrchiant Cymreig gan ddefnyddio ein hadnoddau naturiol ein hunain. Credaf fod hynny ynddo'i hun yn rhywbeth yr ydym yn ei gefnogi. Nid yn unig ein bod ni'n cefnogi hynny, mae'r cyhoedd yn ei gefnogi—roedd 76 y cant yn cefnogi ynni'r tonnau ac ynni'r llanw, a 38 y cant oedd yn cefnogi ynni niwclear yn yr arolwg a wnaed gan yr Adran Ynni a Newid Hinsawdd ei hun.

Nid wyf am osod un yn erbyn y llall, a dyna'r peth peryglus y mae'r Ysgrifennydd Gwladol yn debygol o'i wneud yma, a dweud, 'Wel, ddydd Llun rhoesom Wylfa i chi, a ddydd Gwener nid ydym am roi'r morlyn llanw i chi.' Os ydym yn mynd i gael cymysgedd ynni priodol, mae arnom angen i bob ffynhonnell gael ei defnyddio ac yn benodol mae angen inni weld y morlyn llanw'n cael cymorth y Llywodraeth yn San Steffan. Ni allaf ei roi'n well na chloi drwy ddyfynnu'r hyn a ddywedodd Hendry ei hun am y morlyn llanw:

I roi hyn mewn cyd-destun, mae disgwyl i gost prosiect braenaru... fod o gwmpas 30 ceiniog y cartref y flwyddyn ar gyfartaledd yn ystod y 30 mlynedd gyntaf. Ymddengys hyn i mi yn swm eithriadol o fach i'w dalu am dechnoleg newydd sy'n darparu'r buddion hyn ac sydd â photensial amlwg i ddechrau diwydiant newydd sylweddol. Mae symud ymlaen gyda morlyn braenaru yn bolisi heb ddim y gellid bod yn edifar yn ei gylch yn fy marn i.

Credaf y dylid cefnogi'r morlyn ar y sail honno. Credaf y gallai cwmni ynni cenedlaethol fod yn gyfrwng i Lywodraeth Cymru fuddsoddi a bod yn rhan o'r diwydiant newydd sylweddol hwnnw. Byddwn ninnau yma naill ai'n gwneud penderfyniad yr wythnos hon i fuddsoddi yn y morlyn llanw ac i fod yn rhan o hynny, neu byddwn yn wynebu sefyllfa lle byddwn yn ymbil unwaith eto, pan ddaw cwmni o Tsieina i mewn ymhen 10 mlynedd efallai, a dweud, 'Rwy'n dwli ar eich amrediad llanw, beth am gael morlyn llanw.'