Gallaf fod yn wleidyddol yn awr, Gadeirydd. [Chwerthin.] Diolch yn fawr iawn. Rwy'n falch iawn o agor y ddadl hon, sydd, wrth gwrs, yn ddadl drawsbleidiol, gyda chymorth Aelodau o bob rhan o'r Siambr ar Ddiwrnod Aer Glân, sef yfory, ac rydym ni, fel Plaid Cymru, wedi ei ddefnyddio fel ffordd dda o wneud wythnos gweithredu aer glân, ond pa ffordd bynnag yr ewch ati, gwn fod yna ddiddordeb mawr ym mhob rhan mewn aer glân. Hoffwn nodi pam y mae'r cynnig hwn mor bwysig i mi, ond hefyd i Aelodau eraill a'n cymunedau, a beth y gallwn ei wneud i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn.

Felly, rydym yn gwybod—ac mae adroddiad y prif swyddog meddygol yn ei wneud yn glir—beth yw effaith aer glân, neu'n hytrach, llygredd aer yng Nghymru. Mae gennym 2,000 o farwolaethau cynamserol yng Nghymru o ganlyniad i hyn a rhai o'r lefelau mwyaf anghyfreithlon a niweidiol o lygredd aer—cofnododd Port Talbot, Cas-Gwent, Caerdydd, Casnewydd ac Abertawe y rheini yn 2015. Rwyf am bwysleisio'n arbennig ar ddechrau'r ddadl hon yr effaith ar bobl agored i niwed, yn enwedig plant. Mae plant sy'n agored i lygredd aer difrifol bum gwaith yn fwy tebygol o ddioddef yn sgil datblygiad ysgyfaint gwael ac o fod yn fwy agored i ddal heintiau yn ogystal. Ceir cysylltiad gwirioneddol hefyd â thlodi yma, oherwydd mae pum gwaith yn fwy o allyriadau carsinogenaidd yn y 10 y cant o wardiau mwyaf difreintiedig yng Nghymru nag yn y 10 y cant o ardaloedd lleiaf difreintiedig yng Nghymru. Mae angen inni feddwl ychydig bach ynglŷn â sut rydym yn byw yn ein cymunedau a'r duedd i bobl gyda mwy o arian ymgynnull o amgylch—wel, i fyw ar rodfeydd, ac mae coed ar rodfeydd, ac i fyw yn agos at barciau, a'r duedd i bobl sy'n llai cefnog i ymgynnull mewn tai sy'n wynebu'r stryd yn uniongyrchol lle nad oes rhwystr rhyngoch a'r llygredd sy'n cael ei allyrru gan geir.

Felly, dyma'r rhesymau dros rai methiannau mawr yng Nghymru—yn ddiweddar, y ffaith bod Client Earth wedi mynd â Llywodraeth Cymru i'r llys. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymateb gyda chynlluniau gweithredu. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd derfynau 50 mya, a bydd angen eu profi, rwy'n credu, oherwydd nid yw'n gwbl glir y bydd hynny'n ddigon i lanhau'r awyr. Mae yna ddamcaniaeth yn sail iddo, ond nid yw'n gwbl glir y bydd hynny'n ateb y broblem, ac mae angen inni roi camau pellach ar waith yn ogystal, a dyna'r rheswm dros y cynnig heddiw.

Er enghraifft, rwy'n arbennig o awyddus inni roi mwy o bŵer yn nwylo ein dinasyddion i fonitro ac i wybod mwy am yr aer yn eu cymunedau lleol. Darganfu Sefydliad Prydeinig yr Ysgyfaint, drwy gais rhyddid gwybodaeth, nad oedd ond un ysgol yn Abertawe yn monitro llygredd gerllaw ac nid oes gan unrhyw ysgol yng Nghaerdydd ddull o fonitro llygredd gerllaw. Felly, os ydych chi'n siarad â phlant a rhieni ynghylch llwybrau amgen i'r ysgol, beicio, cerdded neu beth bynnag, neu ddiffodd yr injan pan fyddant yn segur tu allan i'r ysgol, nid oes gennych dystiolaeth i'w rhoi iddynt, oherwydd nad ydym yn ei gasglu. A hyd yn oed pan awn ymhellach, pa wybodaeth y dylem fod yn ei chasglu—oherwydd mae rhai o'r dulliau monitro llygredd aer hyn yn dweud fod gennym lefelau diogel, ond cânt eu casglu dros gyfnod hir o amser; nid dulliau casglu amser real ydynt sy'n casglu gwybodaeth am 8.15 a.m. pan fydd pob injan yn rhedeg, a dyna lle mae angen inni fynd. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn inni gryfhau ac atgyfnerthu'r agwedd honno yn ogystal.

Nawr, fel rhan o hyn, credaf yn sicr y dylai fod gennym Ddeddf aer glân i Gymru. Mae yna bethau unigol yn cael eu gwneud, ond rwy'n credu bod angen inni ddod â hwy at ei gilydd, cael deddfwriaeth, dangos ein huchelgais ac arddangos hynny yn y ffordd y gwnaethom gyda Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 a chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol hefyd. Rwy'n credu y byddai hynny'n troi o gwmpas grymuso parthau aer glân mewn trefi a dinasoedd. Nawr, gwelwyd a phrofwyd bod parthau aer glân yn gweithio. Mae Awyr Iach Cymru, y glymblaid o gyrff sy'n ymgyrchu dros aer glân yng Nghymru, yn dweud mai dyna'r ffordd fwyaf effeithiol o leihau allyriadau a newid ymddygiadau yn yr amser byrraf posibl. Er enghraifft, arweiniodd un a gyflwynwyd yn Berlin yn 2008, ac a ehangwyd ddwy flynedd yn ddiweddarach, at allyriadau o ronynnau a nitrogen ocsid a oedd yn 50 y cant ac wedyn 20 y cant yn is na'r duedd ddisgwyliedig. Felly, mae yna ffordd o rymuso a defnyddio Llywodraeth Cymru i alluogi awdurdodau lleol i gyflwyno parthau aer glân. Dyna pam, yn anffodus, na fyddwn yn derbyn y gwelliant a gyflwynwyd yn enw UKIP, oherwydd credaf fod parthau aer glân yn arf hanfodol mewn gwirionedd ar gyfer mynd i'r afael â llygredd aer yng Nghymru.

Mae angen inni edrych hefyd ar sut y bwriadwn ddisodli ein dibyniaeth ar geir tanwydd ffosil. Yn fy nghynnig gwreiddiol ar gyfer Deddf aer glân, cynigiais ein bod yn cael gwared ar geir tanwydd ffosil yn unig erbyn 2030. Roeddwn yn meddwl fy mod yn gofyn gormod braidd, ac fel y dywedodd y Prif Weinidog ei hun ddoe, mae'n

'Rwy'n credu bod hynny'n rhy gynnar; nid wyf i'n credu bod y dechnoleg yn barod.'

Wel, galwodd meiri ac arweinwyr dinasoedd yn y DU, sy'n cynrychioli 20 miliwn o bobl, am yn union hynny ddydd Llun, ac maent yn digwydd bod yn cynnwys maer ac arweinwyr cyngor dinas Caerdydd yn ogystal. Nid wyf yn ceisio gwneud hwn yn fater gwleidyddol yn yr ystyr honno. Rwy'n meddwl bod angen i'r Prif Weinidog gefnogi hyn, mae angen iddo ddeall, mewn gwirionedd, fod hyn eisoes yn digwydd. Mae Tsieina, sef marchnad gerbydau fwyaf y byd, yn ystyried gwaharddiad ar gynhyrchu a gwerthu ceir tanwydd ffosil yn y dyfodol agos. Nid yw'n gyd-ddigwyddiad mai Tsieina hefyd yw'r wlad sy'n buddsoddi fwyaf mewn hydrogen. Mae Copenhagen, gwledydd ledled gorllewin Ewrop, yn ystyried—nid ystyried, yn gweithredu gwaharddiadau, gwaharddiadau ar werthu a gwaharddiadau ar geir tanwydd ffosil yn unig rhag mynd i mewn i'r dinasoedd hynny.

Nawr, credaf y gallwn ddefnyddio technoleg i demtio pobl allan o geir sy'n llygru a gallwn ddefnyddio technoleg i annog pobl i edrych ar ddewisiadau eraill. Felly, credaf y gall fod yna weledigaeth ar gyfer sector trafnidiaeth gyhoeddus lân a gwyrdd a di-lygredd wedi'i phweru gan hydrogen. Hoffem weld masnachfraint trenau Cymru—mae'n weithredol bellach, ond mae cymalau terfynu ynddi. Hoffwn weld y rheini'n cael eu defnyddio fel ffordd o roi pwysau i gyflwyno trenau hydrogen. Maent eisoes i'w gweld yn yr Almaen. Maent yn cael eu datblygu eisoes. Mae sôn am Alstom yn adeiladu trenau hydrogen yng ngogledd-orllewin Lloegr. Gadewch i ni fod ar y blaen gyda'r dechnoleg hon.

Eisoes mae gennym gytundeb gyda Llywodraeth Cymru ar gerbydau trydan. Rwy'n cyfaddef fy mod wedi bod yn ymgyrchu o blaid gosod pwynt gwefru cerbydau trydan yma yn y Cynulliad. Mae yma, ac rwy'n falch iawn o'i weld, a gwn am o leiaf ddau aelod o staff sy'n ei ddefnyddio, ond nid oes yr un Aelod Cynulliad yn gwneud hynny eto, oherwydd nid wyf wedi gwneud y naid at gerbydau trydan. Ni allaf deithio yma o Aberystwyth—. Rwy'n dod ar y trên y rhan fwyaf o'r amser, gyda llaw. Ond ni allaf deithio—gwn fod angen i chi ddefnyddio car weithiau, ac ni allwch wneud hynny. Felly, mae'n rhaid i'r seilwaith hwnnw fod yno i annog pobl i newid eu dull o deithio, a chredaf y gallwn yn hawdd symud pobl at dechnoleg newydd sy'n gyffrous ac yn newydd, ond yn ei dro, rhaid inni ddefnyddio hynny fel rheswm i'w hannog i ddefnyddio llai ar y car yn ogystal. Felly, rhaid i hynny fod yn rhan o'r hafaliad.

Mae llawer iawn y gallwn ei wneud yma yn y Cynulliad felly, a chredaf mai'r prif beth, i gloi, yw fy mod am inni ddefnyddio, nid yn unig y ddadl hon, ond y dadleuon y byddwn yn eu cael dros yr wythnosau a'r misoedd sydd i ddod i ddangos bod Cymru nid yn unig ar y blaen o ran meddwl am yr amgylchedd, ond ar y blaen o ran buddsoddi yn y math o dechnoleg a fydd yn mynd â ni y tu hwnt i hynny. I roi enghraifft ynghylch plastigau, rydym wedi bod yn sôn am wellt plastig ers cryn dipyn o amser yn y Cynulliad. Roedd yn braf iawn gweld mai cwmni newydd yng Nglyn Ebwy bellach sy'n gwneud gwellt papur a brynir gan McDonald's, a chwmnïau eraill hefyd rwy'n siŵr. Mae hynny'n dangos nad yw'r economi werdd hon yn ymwneud â mynd yn ôl i'r gorffennol, nac â gwrthod technoleg, mae'n ymwneud â chroesawu'r gorau er mwyn sicrhau bod gennym amgylcheddau gwyrdd a glân, aer glân ar gyfer ein plant a'n pobl ifanc, a swyddi hefyd, yn ein dinasoedd a'n trefi.