Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Heddiw rydym yn cyhoeddi ein cynllun 'Galluogi Sipsiwn, Roma a Theithwyr', sy'n nodi ein hymrwymiadau i wella cyfle cyfartal a chau'r bylchau mewn canlyniadau a brofir gan yr holl bobl a gaiff eu cwmpasu gan ein cynllun. Mae'r cynllun yn ceisio dangos ehangder y camau gweithredu y mae'r Llywodraeth hon yn eu cymryd i alluogi unigolion yn ein cymunedau i gyflawni eu potensial a chymryd rhan mewn bywyd cymunedol.  

Yr enw yr ydym ni wedi'i roi ar ein cynllun newydd yw 'Galluogi Sipsiwn, Roma a Theithwyr' i gydnabod dwy thema allweddol. Yn gyntaf, mae Sipsiwn, Roma a Theithwyr yn aml yn meddu ar sgiliau a phrofiadau datblygedig, safbwyntiau unigryw a gwerthfawr a moeseg entrepreneuraidd gref. Nid yw ein systemau a'n prosesau bob amser mor gynhwysol ag y byddem yn ei hoffi, gan arwain at fethiant i wireddu potensial unigolion a'r gymdeithas yn ei chyfanrwydd. Rydym yn dymuno sicrhau ein bod ni'n galluogi pawb yn ein cymunedau i gyflawni eu potensial drwy brosesau mwy cynhwysol a gwell dealltwriaeth o gyfleoedd. Yn ail, roeddem yn dymuno adlewyrchu'r amrywiaeth o ddiwylliannau a grwpiau ethnig o fewn y grŵp o unigolion y gallai bod Llywodraethau eraill efallai yn eu rhoi nhw i gyd i dan y faner 'teithwyr'. Gall y term hwn gynnwys llawer o grwpiau gwahanol, ac rydym yn cydnabod y gall fod yna wahaniaethau diwylliannol dwys rhwng rhai unigolion. Mae'r grwpiau hyn yn cynnwys Sipsiwn Romani, Teithwyr Gwyddelig, Roma neu Deithwyr Newydd. Mae'r amrywiaeth hon yn bwysig i aelodau'r gymuned ac roedd yn bwysig adlewyrchu hyn yn ein cynllun. Er gwaethaf y gwahaniaethau hyn, mae grwpiau yn aml yn profi problemau tebyg megis gwahaniaethu, ymyleiddio, iechyd neu ganlyniadau addysgol gwaeth ac angen am well cyngor a chymorth eiriolaeth. Dywedwyd yn enwog gan y diweddar Arlywydd Tsiec, Václav Havel, bod y driniaeth o Sipsiwn yn brawf litmws ar gyfer cymdeithas sifil. Mae'n rhaid inni sicrhau y cyflawnwn ein hymrwymiad i Sipsiwn, Roma a Theithwyr os ydym i fod yn gymdeithas deg a chyfiawn.

Mae'r cynllun hwn yn disodli fframwaith gweithredu a chynllun cyflenwi 'Teithio at Ddyfodol Gwell', a gyhoeddwyd yn wreiddiol yn 2011. 'Teithio at Ddyfodol Gwell' oedd strategaeth gyntaf y DU wedi'u hanelu'n benodol at wella'r canlyniadau a brofir gan Sipsiwn a Theithwyr. Wrth inni gyhoeddi ein cynllun newydd, ni yw'r unig genedl yn y DU sydd â  chynllun pwrpasol i gefnogi ein cymunedau. Ers 2011, rydym wedi gwneud cynnydd da mewn nifer o ardaloedd, ond mae llawer eto i'w wneud. Rydym wedi deddfu i sicrhau bod gan drigolion safleoedd Sipsiwn a Theithwyr awdurdodau sicrwydd deiliadaeth ac i sicrhau bod awdurdodau lleol yn asesu yn iawn yr angen am safleoedd ychwanegol yn eu hardal. Rydym wedi buddsoddi tua £18 miliwn i ddatblygu ac adnewyddu safleoedd ac rydym wedi ymrwymo £20.3 miliwn yn ychwanegol erbyn diwedd  2021. Er ei fod yn arafach nag y byddem yn ei hoffi, mae cynnydd gwirioneddol yn cael ei wneud a byddwn yn parhau i fwrw ymlaen â hyn. Rhwng 2014 a 2021 rydym yn disgwyl y byddwn wedi ariannu mwy na 200 o leiniau newydd, o'i gymharu â dim ond llond llaw yn y cyfnod rhwng 1997 a 2014—cyflawniad mawr.

Mae gennym hefyd fwy o ddisgyblion o'r cefndiroedd hyn ar gofrestrau ysgolion nag erioed o'r blaen, sy'n hollbwysig er mwyn sicrhau y gall aelodau'r cymunedau gael mynediad at gyfleoedd drwy gydol eu bywydau a bod gwahaniaethu yn cael ei herio. Mae cyrhaeddiad addysgol yn dal i lusgo ar ôl grwpiau eraill ac mae mwy i'w wneud i sicrhau bod ysgolion a cholegau yn amgylcheddau cynhwysol a bod cymunedau'n gweld mantais addysg oedran uwchradd. Gwyddom fod Sipsiwn a Theithwyr hefyd yn profi canlyniadau iechyd gwaeth na grwpiau eraill, ac rydym yn gweithio i newid hyn. Dylai pob bwrdd iechyd fod yn cynnal asesiadau o anghenion iechyd y gymuned Sipsiwn a Theithwyr, i ddeall proffil iechyd eu cymunedau lleol yn well a thargedu ymyriadau yn briodol. Rydym hefyd yn cyflwyno categori iechyd ethnig Sipsiwn a Theithwyr i gasglu data GIG er mwyn ein galluogi i gael gwell dealltwriaeth o'r canlyniadau a brofir gan ein cymunedau dros amser.

Mae i ba raddau y mae safleoedd ar gael yn fater pwysig a all rwystro Sipsiwn a Theithwyr rhag cael gafael ar lety cynaliadwy, a chael effaith ar gydlyniant cymunedol. Heddiw, rydym hefyd yn cyhoeddi cylchlythyr cynllunio newydd, sy'n disodli ein cylchlythyrau blaenorol ar safleoedd Sipsiwn a Theithwyr. Mae'r cylchlythyr yn sicrhau bod yr ystyriaeth a roddir i safleoedd Sipsiwn a Theithwyr drwy'r system gynllunio yn adlewyrchu'r wybodaeth ddiweddaraf am ddeddfwriaeth a chanllawiau ehangach Llywodraeth Cymru ar Sipsiwn a Theithwyr dros y blynyddoedd diwethaf, gan gynnwys darpariaethau yn Neddf Tai (Cymru) 2014. Yn ychwanegol at y materion hyn, mae'r cynllun newydd yn canolbwyntio ar gyngor a chefnogaeth eiriolaeth, herio gwahaniaethu a throseddau casineb, gwella cyflogadwyedd unigolion, hyrwyddo sgiliau hanfodol a hyfforddiant, a materion eraill.

Mae'r cynllun newydd hefyd yn cynnwys y gymuned Roma am y tro cyntaf. Er y cafwyd safbwyntiau cymysg ynglŷn â chynnwys y gymuned hon yn y cynllun, rydym yn teimlo ei bod yn briodol gwneud hynny, gan bwysleisio'r gwahaniaethau pwysig rhwng y cymunedau. Drysir rhwng Roma a Sipsiwn Romani yn rheolaidd mewn adroddiadau yn y cyfryngau, ond yn aml mae ganddynt wahanol ddiwylliannau, iaith, dewisiadau llety a chrefydd, ac maent yn wahanol i'w gilydd mewn ffyrdd eraill hefyd. Fodd bynnag, mae'r grwpiau hyn yn cael eu huno gan achau cyffredin ac mae'r ddau yn dioddef stereoteipio a gwahaniaethu. Mae'r ddau grŵp yn cael eu hymyleiddio yn ein cymdeithas ac yn wynebu rhwystrau i wireddu eu gwir botensial.

Wrth ddatblygu camau gweithredu, rydym wedi ceisio atal y problemau mwyaf niweidiol sy'n wynebu Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Mae'r rhain yn cynnwys digartrefedd, iechyd gwael, llety gwael a throseddau casineb. Rydym eisoes wedi gwneud cynnydd calonogol mewn rhai o'r meysydd hyn, ond mae llawer o waith i'w wneud i wella canlyniadau. Mae'r cynllun yn ffurfio rhan bwysig o'r nod tymor hir i sicrhau y gall ein cymunedau gyflawni cyfle cyfartal a gwireddu eu potensial. Mae'r cynllun hefyd yn ddatganiad o'n pwyslais parhaus ar feithrin cysylltiadau da rhwng y grwpiau hyn a'r gymdeithas ehangach. Ar hyn o bryd, mae'n fis hanes Sipsiwn, Roma a Theithwyr, ac rwyf am gydnabod cyflawniadau ein cymunedau a'u cyfraniadau cadarnhaol parhaus at gymdeithas Cymru. Mae croeso iddynt yng Nghymru a bydd y croeso hwn yn parhau. 

Yn y ddogfen hon, rydym yn esbonio beth fydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud i ddarparu cyfleoedd cyfartal a gwell cydlyniant cymunedol, ond mae llawer o sefydliadau ac unigolion eraill a all hefyd chwarae rhan yn hyn. Er enghraifft, byddwn yn annog y cyfryngau i gyflwyno adroddiadau mwy cytbwys sy'n hyrwyddo dealltwriaeth. Byddwn hefyd yn annog awdurdodau lleol i fod yn gymesur wrth wneud penderfyniadau am ddatrys gwersylloedd diawdurdod. Mae angen i gyrff cyhoeddus, y rhai sy'n gwneud penderfyniadau a llunwyr barn fod yn ymwybodol o'u cyfrifoldebau o ran Sipsiwn, Roma a Theithwyr. Yn aml, ystyrir mai gwahaniaethu yn erbyn y cymunedau hyn yw'r ffurf dderbyniol olaf ar hiliaeth, ac mae'n rhaid inni herio hyn lle bynnag yr ydym yn ei weld.

Yn olaf, rwyf am ei gwneud yn glir nad yw'r cynllun hwn yn ymwneud â Llywodraeth Cymru yn ceisio gwneud trefniadau arbennig i gefnogi ein cymunedau. Yn hytrach, mae'r cynllun a'r camau gweithredu oddi mewn iddo yn ymwneud â sicrhau bod ein cymdeithas yn cynnwys pawb er mwyn i amrywiaeth o ddiwylliannau a safbwyntiau gael  ffynnu. Bydd Cymru sy'n gwerthfawrogi ac yn cefnogi ein cymunedau lleiafrifol i gymryd rhan yn gyfartal—yn enwedig y rhai sydd wedi bod yn rhan o'n cymdeithas am bron i 500 mlynedd—yn gryfach o ganlyniad. Mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb i weithio gyda'n gilydd i ddileu pob math o wahaniaethu, ac felly rwy'n edrych ymlaen at weithio gyda chi i sicrhau bod y cynllun newydd hwn yn llwyddiant. Diolch.