4. A wnaiff y Prif Weinidog ddatganiad am gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer tai cymdeithasol? OAQ52646

Mae tai cymdeithasol wedi bod yn flaenoriaeth hanfodol i'r Llywodraeth hon erioed, a bydd yn parhau i fod, wrth gwrs. Nid ydym erioed wedi symud oddi wrth gefnogi'r rhai sydd fwyaf mewn angen, a dyna pam yr ydym ni'n gwneud y buddsoddiad mwyaf erioed mewn tai cymdeithasol yn ystod tymor y Llywodraeth hon.

Prif Weinidog, rwy'n siŵr y byddwch chi wedi clywed cyhoeddiad Prif Weinidog y DU o £2 biliwn ar gyfer tai cymdeithasol yn Lloegr a phwysleisiodd ei balchder mewn tai cymdeithasol, ac rwy'n credu y dylem ni i gyd rannu'r balchder hwnnw. Mae wedi bod yn ganolog i'r rhaglenni adeiladu tai mawr drwy'r ganrif ddiwethaf. Yn anffodus, mae wedi arafu yn yr unfed ganrif ar hugain. Yn rhan o ymrwymiad Llywodraeth y DU i weddnewid adeiladu tai, bydd yn rhoi cyllid wedi ei sicrhau i gymdeithasau tai gan roi sicrwydd hirdymor iddyn nhw fuddsoddi. Ac mae hyn yn rhywbeth yr wyf i wedi galw amdano dro ar ôl tro yma yng Nghymru. Felly, o dan gynllun Lloegr, bydd cymdeithasau yn gallu gwneud cais am gyllid yn ymestyn cyn belled â 2028-29.

Nawr, pan fyddwn ni'n cael arian canlyniadol Barnett—bydd y cyllid hwn yn cael ei roi ar gael yn y 2020au—a wnewch chi ymrwymiad tebyg i neilltuo'r arian hwn ar gyfer tai cymdeithasol a threfnu'r cynlluniau grant i gymdeithasau tai, fel y gallan nhw fuddsoddi ar gyfer yr hirdymor ac, o'r diwedd, ein harwain at oes lle'r ydym ni'n adeiladu digon o dai ar gyfer pobl sydd angen byw ynddyn nhw?

Wel, mae yna—. Mae gen i'r parch mwyaf at yr Aelod, ond yn dod gan blaid a werthodd gymaint o dai cymdeithasol heb ddarparu rhai yn eu lle, ac a achosodd llawer o'r problemau yr ydym ni'n eu hwynebu nawr yn y lle cyntaf, mae'n rhaid i mi gymryd hynna gyda phinsiad mawr o halen. Dau beth y byddwn i'n ei ddweud wrtho: yn gyntaf, nid yw'n eglur pa un a fydd cyllid canlyniadol Barnett eto. Rydym ni'n gwybod bod Llywodraeth y DU yn feistri o ran cyfrwystra ac yn gwneud cyhoeddiadau ariannu ac yna'n dweud bod yr arian hwn yn dod o adran benodol. Yn yr achos hwnnw, nid ydym ni'n yn cael unrhyw gyllid canlyniadol Barnett o gwbl. 'Dydym ni ddim yn gwybod', yw'r ateb i hynny eto. Ac yn ail, wrth gwrs, mae hyn ar gyfer 2022. Ni allaf wneud ymrwymiadau ar gyfer unrhyw Lywodraethau sydd ar waith ar ôl 2021, nid lleiaf oherwydd y ffaith na fyddaf i yma. Felly, bydd hwnnw'n fater i unrhyw Lywodraeth newydd.

Beth ddigwyddodd i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015?

Rydw i'n cydnabod bod eich Llywodraeth chi'n gwneud astudiaeth annibynnol ar hyn o bryd i mewn i'r diffiniad o 'dai fforddiadwy', ond rwy'n credu taw'r broblem sydd wedi bodoli dros y blynyddoedd gyda hynny yw bod yna ystadau newydd yn cael eu datblygu yng Nghymru nad ydynt, yn ôl diffiniad lleol, yn rhywbeth y mae pobl yn gallu eu fforddio. Cyn yr haf gwnes i godi gyda chi y ffaith bod Cymorth i Brynu yn caniatáu i lot o deuluoedd uwchraddio eu tai—teuluoedd efallai sydd ddim angen yr arian hwnnw. Fel rhan o'r adolygiad rydych chi'n ei gynnal fel Llywodraeth, a fyddwch chi'n edrych i mewn i hyn? Oherwydd efallai byddai mwy o arian ar gael ar gyfer tai fforddiadwy pe byddai peth o'r arian hwnnw yn mynd i mewn i greu mwy o dai cymdeithasol yn ein cymunedau.

Mae'n hadolygiad ni'n edrych ar lot fawr o bethau er mwyn sicrhau bod y polisi yn iawn, ond mae yna wahaniaeth rhwng tai cymdeithasol a thai fforddiadwy, oherwydd os yw tai'n fforddiadwy, wrth gwrs bydd rhai pobl yn eu rhentu nhw a bydd rhoi pobl yn eu prynu nhw. So, mae'n rhaid inni sicrhau bod yna ddewis i bobl lle maen nhw'n gallu gwneud y dewis hwnnw. Mae hynny'n meddwl y dylai fod yna gymysgedd o dai ar gael—rhai tai cymdeithasol, wrth gwrs; efallai byddai rhai tai lle mae ecwiti'n cael ei rannu; tai eraill lle mae yna ymddiriedolaeth tir cymunedol yn rhedeg yr ystâd ei hun, ac felly'n cadw'r prisiau i lawr. Felly, y nod yw sicrhau bod yna ddewis eang ar gael ynglŷn â pha fathau o dai sydd ar gael. Rŷm ni wedi ymrwymo'n barod i sicrhau buddsoddiad mawr mewn tai cymdeithasol. Hefyd, wrth gwrs, rŷm ni'n moyn gweld ym mha ffordd y gallwn ni helpu'r rheini sydd yn edrych i brynu ond yn ffaelu fforddio hynny ar hyn o bryd.

Prif Weinidog, o gofio bod maint y stoc tai cymdeithasol wedi gostwng yn sylweddol ers 1980 pan gyflwynwyd yr hawl i brynu, gan arwain at amseroedd aros hwy i bobl sydd angen tai, a wnewch chi ymuno â mi i groesawu'r terfyn i hawl i brynu gan Lywodraeth Lafur Cymru trwy Ddeddf Diddymu’r Hawl i Brynu a Hawliau Cysylltiedig (Cymru) 2018? A wnewch chi hefyd groesawu buddsoddiad Llywodraeth Cymru mewn tai cymdeithasol yn fy etholaeth i, Bro Morgannwg, gan gynnwys nid yn unig buddsoddiad helaeth trwy ein grant tai cymdeithasol i gymdeithasau tai ond hefyd adeiladu tai cyngor newydd gan, mewn gwirionedd, yr hyn a oedd yn gyngor Llafur yn rhedeg Bro Morgannwg, a hefyd, yn bwysig, lwfans atgyweiriadau mawr gwerth £2.8 biliwn i alluogi Cyngor Bro Morgannwg i ddod â thai cymdeithasol i fyny i safon ansawdd tai Cymru?

Roeddwn i'n ddigon ffodus i ymuno â'r Aelod yn Gibbonsdown lle gwelsom y gwaith ailwampio a oedd yn cael ei wneud yno. Roedd llawer o bobl, wrth gwrs, wrth eu boddau gyda'r hyn a welsant yno. Rwyf i wedi dweud erioed os gwnewch chi geisio adeiladu tai cymdeithasol a chael yr hawl i brynu ar yr un pryd, mae fel llenwi'r bath gyda'r plwg allan, ond bod y Torïaid wedi gadael y plwg allan drwy'r 1980au cyfan heb adael y tapiau ymlaen o gwbl. Ni allwch chi ailgyflenwi eich stoc tai os gwnewch chi ganiatáu iddynt gael ei gwerthu ar gyfradd nad yw'n caniatáu i chi gadw i fyny. Dyma un o'r rhesymau pam y gwelsom gymaint o ddigartrefedd a ddechreuodd yn benodol yn y 1980au, oherwydd nid oedd tai cyhoeddus ar gael. Ym Mhowys, rwy'n credu i mi gofio darllen, collwyd tua hanner y stoc tai cyhoeddus ac ni chafodd ei ailgyflenwi. Sut ar y ddaear all hynny fod yn deg ar bobl mewn ardaloedd gwledig, yn enwedig pan ei bod yn anodd prynu mewn rhai ardaloedd gwledig gan fod pobl yn symud i mewn gyda llawer o arian o fannau eraill, ac ni all pobl leol gystadlu? Felly, mae'n bwysig dros ben ein bod ni'n sicrhau bod cyflenwad digonol o dai cyhoeddus ar gael ac mae hynny'n golygu, wrth gwrs, creu sefyllfa lle mae tai cyhoeddus yn parhau i fod yn union hynny—cyhoeddus.