Diolch, Lywydd.

Dechreuodd David Melding y ddadl hon drwy ddyfynnu o araith yn 2004 yn rhybuddio am argyfwng tai, ac eto dyma ni yn mynd i'r afael â marchnad dai doredig gydag anghyfiawnder cymdeithasol o ganlyniad i hynny. Mae'n fy atgoffa o fod yn rhan o'r dadleuon hynny yn 2004, yn cefnogi ymgyrch a unai'r sector elusennol a'r sector masnachol ym maes tai ar draws Cymru, ac a rybuddiai ynghylch argyfwng tai os na châi camau eu rhoi ar waith ar frys. Fel y dywedais ar y pryd, mae tai yn gyfrwng allweddol ar gyfer adfywio cymdeithasau a chymunedau. Mae'n ofid fod pobl, yr holl flynyddoedd hyn yn ddiweddarach, bellach yn cydnabod hynny ar ôl colli cymaint o gyfle.

Cyfeiriodd at yr effaith ddinistriol ar deuluoedd ifanc, pobl hŷn a digartrefedd, yr angen am gonsensws gwleidyddol newydd i ddatrys yr argyfwng, a chyfeiriodd at y cynsail a osodwyd ar ôl yr ail ryfel byd, at darged Llywodraeth y DU o 300,000 o gartrefi bob blwyddyn, at y galw am dai neu, yn benodol, at y cynnydd yn y galw am dai, lansiad strategaeth dai y Ceidwadwyr Cymreig, 'Cartrefu Cenedl', y mis diwethaf, ac mae David yn haeddu clod aruthrol amdani—diolch ichi, David—a'r gydnabyddiaeth fod angen buddsoddi a benthyca cyfalaf os ydym yn mynd i fwrw ymlaen â hyn, gan adlewyrchu'r adroddiad a lywiwyd gan David ond hefyd yr adroddiad gan Shelter wrth gyfeirio at Loegr.

Cyfeiriodd Leanne Wood at adroddiad yn dangos yr angen am hyd at 12,000 o gartrefi y flwyddyn, gyda 37 y cant ohonynt yn y sector cymdeithasol. Mae hynny mewn gwirionedd yn adlewyrchu nifer o adroddiadau dros nifer o flynyddoedd, a phob un yn nodi lefelau tebyg o angen. Ond mewn gwirionedd, fel y nodwyd gennych, rydym wedi bod yn adeiladu llai na hanner y lefel honno.

Cyfeiriodd Nick Ramsay at brinder cartrefi hyblyg a gydol oes, a hefyd at y rôl allweddol y mae cymdeithasau tai di-elw yn eu chwarae yn hynny fel mewn cymaint o bethau eraill, at y modd y mae prisiau tai chwe gwaith y cyflog cyfartalog, at y capasiti a wastreffir yn y 27,000 amcangyfrifedig o gartrefi gwag yng Nghymru, a'r angen i dai cynaliadwy fod o fewn cymunedau cynaliadwy.

Cyfeiriodd Mike Hedges at y rhwystrau i brynwyr tro cyntaf ac i rentu—y cynnydd mewn aelwydydd un person a phensiynwyr. Dywedodd nad oedd cymdeithasau tai yn adennill y nifer o dai cyngor a gollwyd, er i hynny ddigwydd erbyn 1997 wrth gwrs, a soniodd am yr angen am ragor o dai cyngor, rhywbeth sy'n bosibl bellach wrth i Lywodraeth y DU godi'r cap ar fenthyca a rhoi caniatâd i adael y cyfrif refeniw tai sy'n golygu y gellir defnyddio elw gan denantiaid hefyd bellach i adeiladu tai cyngor newydd. Ond fel y dywedodd y Prif Weinidog wrthyf ddoe mewn ymateb i fy nghwestiynau, rhaid i hynny fod mewn partneriaeth â chymdeithasau tai er mwyn sicrhau ein bod yn cael y gwerth gorau am arian a hefyd yr effaith orau o ran adfywio cymunedol. Nid brics a morter yn unig yw hyn; mae'n ymwneud â bywydau a chymunedau.

Soniodd Mark Reckless am effaith cynnydd ym mhrisiau tai, a'r angen i annog gwaith adeiladu a thwf.

Dywedodd Gareth Bennett na fyddai targed Llywodraeth Cymru yn ateb y galw a bod angen cymysgedd o dai sy'n wirioneddol fforddiadwy.

Soniodd Suzy Davies am yr angen i edrych ar y math o dai a lleoliad tai, yr angen i alluogi hawl i brynu, a bellach, diolch i Lywodraeth y DU, i allu buddsoddi'r elw ar gyfer adeiladu tai cymdeithasol newydd, y defnydd o'r cynllun Cymorth i Brynu ar gyfer ailddechrau defnyddio eiddo gwag yn ogystal ag ar gyfer adeiladu tai newydd, a gwaith yr elusen ddigartrefedd Wallich gyda landlordiaid preifat i fynd i'r afael â digartrefedd.

Soniodd Hefin David am yr angen i gymell datblygu mewn ardaloedd nad ydynt yn ateb y galw, ac mae hynny'n allweddol wrth gwrs.

A soniodd y Gweinidog, Julie James—rwyf innau hefyd yn ei chroesawu i'w rôl newydd ac i siarad am hyn am y tro cyntaf yn ei phortffolio newydd—am yr angen i flaenoriaethu a gweithio gyda'n gilydd, a'r angen i dderbyn llawer, fel y mae hi'n ei wneud, o ddogfen y Ceidwadwyr Cymreig. Cyfeiriwyd at rôl y model ymddiriedolaethau tir cydweithredol a chymunedol. Yn wir, os edrychwch yn ôl, mewn gwirionedd, ar Gynulliadau blaenorol, mae hynny wedi'i ddatblygu, ac efallai yr hoffech edrych ar beth oedd canlyniadau hynny. A'r angen i annog mentrau bach a chanolig, adeiladwyr bach, hunanadeiladu, tai modiwlar, a'r flaenoriaeth yw darparu tai cymdeithasol, a dywedodd nad yw Llywodraeth Cymru erioed wedi colli golwg ar hynny. Yn anffodus, yn negawd cyntaf y ganrif hon, gostyngodd y cyflenwad o dai fforddiadwy newydd gan ddarparwyr tai cymdeithasol yng Nghymru 73 y cant dros y degawd blaenorol, sy'n dangos, yn anffodus, fod Llywodraethau Cymru blaenorol wedi colli golwg ar hynny. Felly, fel y dywedais lawer blwyddyn yn ôl yn y Siambr hon yng nghyd-destun y rhybuddion ynglŷn â'r argyfwng tai sydd bellach gyda ni, gadewch inni roi cartref i dai yng Nghymru unwaith eto, gan gydnabod, fel y dywedais yn gynharach, nad yw'n fater o frics a morter yn unig; mae hyn yn ymwneud â gwell bywydau, bywydau iachach ac ailadeiladu cymunedau cynaliadwy.