Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n fraint i arwain y ddadl ar y gyllideb derfynol heddiw, ac rwy'n talu teyrnged ac yn diolch i fy rhagflaenydd, Mark Drakeford, am ei waith ar y gyllideb dros y flwyddyn ddiwethaf.

Diolch hefyd i'r Pwyllgor Cyllid am ei waith craffu ar y gyllideb, ac rwyf wedi ymateb yn ffurfiol ac yn gadarnhaol i'r argymhellion a gyflwynwyd gan y pwyllgor. Edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Pwyllgor Cyllid a gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, wrth i ni ddatblygu'r gyllideb ar gyfer 2020-21 a symud ymlaen at adolygiad cynhwysfawr o wariant.

Bydd cyd-destun y gyllideb hon yn gyfarwydd. Cafodd y gyllideb ei llunio yng nghysgod hir naw mlynedd o gyni; dewis gwleidyddol gan Lywodraeth Geidwadol y DU sydd wedi achosi difrod a niwed i wead ein gwasanaethau cyhoeddus. Mae gan Gymru £850 miliwn yn llai i'w wario, mewn termau real, ar wasanaethau cyhoeddus yn 2019-20 nag yn 2010-11, o ganlyniad i doriadau Llywodraeth y DU. Petai gwariant ar wasanaethau cyhoeddus wedi cynyddu ar yr un raddfa â thwf cynnyrch domestig ers 2010-11, fe fyddai gennym ni £4 biliwn yn fwy yn 2019-20—mae hynny 20 y cant yn uwch nag ein cyllideb bresennol.

Pan gyhoeddwyd y gyllideb ddrafft ym mis Hydref, roedd y Prif Weinidog yn addo bod cyni wedi dod i ben a bod cytundeb Brexit o fewn cyrraedd. Ac eto, heddiw, mae Senedd y DU yn cynnal ei phleidlais ystyrlon ac mae'r posibilrwydd y bydd y DU yn gadael yr UE heb gytundeb yn un real. Yng nghyllideb Hydref y DU, prin oedd y dystiolaeth bod cyni wedi dod i ben. O'r arian ychwanegol a ddaeth i law, roedd y rhan fwyaf o'r cyllid canlyniadol a gyhoeddwyd eisoes ar gyfer y GIG. Bydd ein cyllideb gyfalaf yng Nghymru yn cynyddu £2.6 miliwn yn unig yn 2019-20. O ganlyniad i gyni, bydd arian y pen ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus beunyddiol datganoledig yn 2019-20, 7 y cant yn is mewn termau real nag yr oedd yn 2010-11.

Er gwaethaf yr heriau hyn, rydym ni'n parhau i gyflawni mewn cyfnod anodd. Rydym ni'n parhau i roi blaenoriaeth i fuddsoddi yn y GIG yng Nghymru, addysg a gofal cymdeithasol. Rydym ni'n buddsoddi yn ein hysgolion a'n colegau, yn creu gwasanaeth iechyd y dyfodol, adeiladu economi gyda phwrpas cymdeithasol gwirioneddol.

Pan wnaethom ni gyhoeddi'r gyllideb ddrafft, roeddwn ni'n cydnabod ei bod hi'n cynrychioli setliad heriol ar gyfer llywodraeth leol. Fe weithiom ni'n galed a chyflym i gyhoeddi, ym mis Tachwedd, becyn ychwanegol o arian ar gyfer awdurdodau lleol werth £141.5 miliwn dros dair blynedd, gan gynnwys arian ychwanegol ar gyfer addysg, gwasanaethau cymdeithasol i blant a chynnydd o £100 miliwn mewn cyllid cyfalaf. A byddwn yn trafod y setliad llywodraeth leol terfynol yn ddiweddarach heddiw.

Mae'r gyllideb derfynol yn cyflawni ein hymrwymiadau. Mae'n cynnwys £26 miliwn ychwanegol i roi mwy o gefnogaeth i fanwerthwyr y stryd fawr a busnesau eraill i'w helpu nhw i dalu eu biliau ardrethi. Bydd awdurdodau lleol yn cael £7 miliwn yn ychwanegol i gwrdd â'n hymrwymiad blaenllaw i godi'r terfyn cyfalaf i £50,000 ddwy flynedd yn gynnar. O fis Ebrill, bydd pobl yn gallu cadw mwy o'u cynilion y maen nhw wedi gweithio'n galed i'w hennill cyn gorfod talu am ofal preswyl.

Rwyf hefyd yn falch o gadarnhau swm o £6.8 miliwn ychwanegol i gefnogi ein hymrwymiad i greu 100,000 o brentisiaethau ar gyfer pob oedran yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Mae'r gyllideb derfynol yn cynnwys rhai dyraniadau penodol i helpu i drechu tlodi plant, tu hwnt i'r hyn a gyhoeddwyd yn y gyllideb ddrafft. Bydd £1.6 miliwn ychwanegol ar gael yn 2019-20 ar gyfer y cynllun mynediad grant datblygu disgyblion er mwyn sicrhau y gall rhieni dalu'r costau beunyddiol sy'n gysylltiedig ag anfon eu plant i'r ysgol a gweithgareddau ehangach. A defnyddir £0.4 miliwn yn ychwanegol i ymestyn y rhaglen Bwyd a Hwyl, sy'n rhoi pryd o fwyd i'r plant a chyfleoedd dysgu yn ystod gwyliau'r haf.

Ceir rhai dyraniadau llai yn y gyllideb derfynol hon yr hoffwn i eu cofnodi'r prynhawn yma: £0.5 miliwn ychwanegol i wella'r cymorth ar gyfer gweithgareddau cerddoriaeth i bobl ifanc; £0.9 miliwn yn ychwanegol i leihau gwastraff bwyd, gan adeiladu ar y £15 miliwn a gyhoeddwyd yn y gyllideb ddrafft; a £0.8 miliwn o refeniw ychwanegol a £3 miliwn o arian cyfalaf ar gyfer Cyfoeth Naturiol Cymru.

Mae'r gyllideb hon hefyd yn nodi ail flwyddyn y cytundeb dwy flynedd ar y gyllideb â Phlaid Cymru. Rwy'n diolch i lefarydd cyllid Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth, am yr ymgysylltiad cynnar a gawsom ni ynghylch materion cyllid. Yn unol â'n cytundeb, rydym ni wedi darparu cyllid cyfalaf ychwanegol i adnewyddu gwersylloedd yr Urdd yn Llangrannog a Glan-llyn. Rydym ni hefyd yn darparu £10 miliwn yn 2019-20 i ddatblygu canlyniadau astudiaethau dichonoldeb ynghylch amgueddfa genedlaethol ac oriel gelf.

Rydym ni'n parhau i ddatblygu cynlluniau i ddefnyddio cyllid cyfalaf trafodiadau ariannol, gan gynnwys mesurau i ysgogi ein marchnad tai ac eiddo. Byddwn yn darparu cyllid trafodiadau ariannol yn y flwyddyn ariannol hon i sefydlu cronfa hunan-adeiladu Cymru gwerth £40 miliwn. Bydd y cynllun yn dechrau o ddifrif yn 2019-20. Darperir rhagor o fanylion am ein cynlluniau yn yr ail gyllideb atodol.

Mae hon yn gyllideb a ddatblygwyd dan gysgod ansicrwydd Brexit. Mae'r llanastr a'r anhrefn yn sgil cytundeb Prif Weinidog y DU yn ein gwthio ni tuag at y posibilrwydd o ddim cytundeb ac yn sgil hynny y perygl o aflonyddwch sylweddol yn peryglu swyddi a bywoliaeth. Os byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd ar 29 Mawrth heb gytundeb, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU ddarparu'r adnoddau y byddwn ni eu hangen i ymateb i'r sefyllfa drychinebus honno.

Rydym wedi bod yn gweithio'n galed i baratoi ar gyfer Brexit ac i sicrhau bod gwasanaethau cyhoeddus Cymru, sefydliadau, busnesau a phartneriaid yn barod ar gyfer pob canlyniad. I wneud hyn, rydym ni'n buddsoddi hyd at £50 miliwn mewn cronfa bontio UE benodedig. Heddiw, gallaf gyhoeddi'r gyfres nesaf o brosiectau o'r gronfa hon i ddarparu cymorth i'n sectorau allweddol, partneriaid a chymunedau. Mae'r prosiectau'n cynnwys cyllid ar gyfer Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol Cymru i gefnogi ein sector gofal cymdeithasol rhag effaith Brexit. Byddwn ni hefyd yn darparu cyllid ar gyfer cydnerthedd partneriaeth yr heddlu, er mwyn galluogi gwasanaethau heddlu Cymru i gefnogi paratoadau ar gyfer Brexit. Byddwn yn ehangu paratoadau ar gyfer trefniadau olynol i gronfeydd strwythurol yr UE, gan adeiladu ar waith i gefnogi gweithredu model buddsoddi rhanbarthol ar ôl gadael yr UE i Gymru. Rydym hefyd yn cynnal trafodaethau gyda CLlLC ynghylch cymorth Brexit ar gyfer llywodraeth leol, gyda manylion pellach i ddilyn.

Nid oes gennym ni gyllideb y tu hwnt i 2021, ac rydym ni'n wynebu adolygiad cynhwysfawr o wariant eleni. Mae'r Canghellor hefyd wedi dweud yn glir os bydd y rhagolygon economaidd neu ariannol yn newid yn sylweddol o ganlyniad i Brexit, gallai datganiad y gwanwyn gael ei ddiweddaru i greu digwyddiad cyllidol llawn. Rwy'n realistig wrth ddweud efallai y bydd yn rhaid inni newid ein cynlluniau cyllideb, ac os digwydd hyn yna y byddaf wrth gwrs yn rhoi'r newyddion diweddaraf i'r Aelodau. Mae'r flwyddyn hon yn garreg filltir arall ar ein taith ers datganoli. Am y tro cyntaf, mae'r gyllideb hon yn cynnwys refeniw o gyfraddau treth incwm yng Nghymru. O fis Ebrill, bydd mwy na £2 biliwn o gyllideb Cymru yn dod o drethi a godir yng Nghymru, gan gryfhau ein hatebolrwydd i bobl Cymru. Heddiw, mae'r Cynulliad Cenedlaethol wedi gwneud penderfyniad ynghylch cyfraddau treth incwm yng Nghymru. Yn unol â'n hymrwymiad yn ein maniffesto, rydym ni wedi cytuno i beidio â chynyddu cyfraddau treth incwm eleni.

Dirprwy Lywydd, mae'r gyllideb hon yn ceisio darparu a gwarchod y gwasanaethau cyhoeddus hanfodol y mae pobl yng Nghymru yn dibynnu arnyn nhw. Mae'n gwneud hyn drwy reoli ein hadnoddau yn ofalus a dilyn polisïau a blaenoriaethau blaengar sy'n diffinio Llywodraeth Cymru. Cymeradwyaf y gyllideb derfynol i'r Cynulliad Cenedlaethol.