8. Dadl y Ceidwadwyr Cymreig: Ariannu Ysgolion

Part of the debate – Senedd Cymru am 6:46 pm ar 20 Chwefror 2019.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Janet Finch-Saunders Janet Finch-Saunders Conservative 6:46, 20 Chwefror 2019

(Cyfieithwyd)

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Nawr, mae'r ddadl hon heddiw'n amserol iawn mewn gwirionedd, Weinidog. Mae nifer o'n hysgolion bellach yn gorfod gwneud penderfyniadau eithafol. Nid wyf yn meddwl ei bod hi'n gwrando, ond dyna ni. Mae hyn yn arbennig o wir yng Nghyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, lle mae'r ysgolion eleni'n unig yn wynebu toriad mewn termau real o dros 7.6 y cant, sy'n cyfateb i dros £400,000 mewn rhai ysgolion uwchradd. Nawr, rwy'n gobeithio bod y Gweinidog yn ymwybodol o'r llythyr hwn sy'n mynd o gwmpas, ac mae wedi mynd adref at bob rhiant yn ysgolion Conwy, ac mae wedi'i lofnodi gan saith o benaethiaid ysgolion uwchradd. Maent yn dweud ei bod yn adeg dyngedfennol i'n hysgolion. Mae'r sefyllfa ariannol yn enbyd bellach. Maent yn gorfod ystyried dosbarthiadau mwy o faint, llai o athrawon; adeiladau ysgol sy'n dadfeilio; gostyngiad yn y cymorth ar gyfer anghenion dysgu ychwanegol ac anghenion lles; toriadau i niferoedd cynorthwywyr addysgu a staff cymorth; TG hen ffasiwn; llai o deithiau ysgol a gweithgareddau ar ôl ysgol; a grantiau'n cael eu defnyddio i gefnogi darpariaeth graidd ein hysgolion.

Mae'r sefyllfa hon wedi'i hategu gan arweinwyr ysgolion eraill sydd wedi mynegi pryderon cyson fod cyllid wedi'i dargedu megis y grant datblygu disgyblion yn cuddio annigonolrwydd y cyllidebau craidd, ac yn llenwi bylchau ynddynt. Er enghraifft, mae'r Gymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau wedi dweud bod cyllidebau craidd yn annigonol bellach i gynnal lefelau staff arbenigol, cynnal adeiladau ysgolion a phrynu'r offer angenrheidiol sydd ei angen i sicrhau bod ein holl ysgolion yn gallu darparu'r addysg orau bosibl i bobl ifanc Cymru. Gan ddefnyddio'r fformiwla presennol ar gyfer gwasanaethau ysgol, sef asesu seiliedig ar ddangosydd, mae awdurdodau lleol yn pennu eu hangen cymharol a faint o wariant y dylid ei ddyrannu i ysgolion. Fodd bynnag, nid yw pob awdurdod lleol yn darparu'r swm o arian a nodwyd yn y fformiwla seiliedig ar ddangosydd i ysgolion, ac mae hynny'n rhywbeth y dylech fod yn edrych arno. Er enghraifft, er bod y gwariant gros i ysgolion ar gyfer 2018-19 wedi'i gyllidebu'n £2.56 biliwn, y cyllid a ddirprwywyd i ysgolion mewn gwirionedd oedd £2.16 biliwn—llai na'r ffigur asesu seiliedig ar ddangosydd o £2.42 biliwn. Mae gwariant y disgybl yng Nghymru, fel y dywedodd Mohammad yma, bron £700 yn llai nag yn Lloegr, gyda diffyg o £283 miliwn. Er bod Llywodraeth Cymru wedi gosod targed i 85 y cant o'r holl gyllid i ysgolion fynd yn uniongyrchol i ysgolion yn 2012, ni chyrhaeddwyd y targed erioed ar lefel Cymru gyfan.

Mae difrifoldeb y sefyllfa yn amlwg wrth ystyried bod y gymdeithas—[Torri ar draws.] Na, dim ond pedair munud sydd gennyf.

Mae Cymdeithas Arweinwyr Ysgolion a Cholegau Cymru yn amcangyfrif, o'r £2.5 biliwn a ddyrannwyd ar gyfer ysgolion yn y gyllideb addysg, nad yw o leiaf £450 miliwn ohono'n cyrraedd yr ysgolion am ei fod yn cael ei gadw gan awdurdodau lleol neu gonsortia rhanbarthol. Fel y cyfryw, mae'n rhesymol gofyn beth sy'n digwydd ac a yw'r cyllid yn cael ei ddefnyddio'n effeithiol.

Mae Suzy Davies yn hollol gywir i chwalu'r ddadl mai deillio o gyni y mae hyn. Mae llawer o ysgolion yn methu yn y system gategoreiddio ysgolion ar lefel genedlaethol, gan gynnwys un yn—[Torri ar draws.] Gadewch i mi orffen. Pedair munud sydd gennyf.

Mae'r effaith negyddol a gaiff hyn ar ddisgyblion yn amlwg wrth ystyried bod y bwlch rhwng cyrhaeddiad disgyblion sy'n gymwys ar gyfer prydau ysgol am ddim a chyrhaeddiad disgyblion nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim wedi cynyddu rhwng 2016 a 2017. Disgrifiodd Paul Davies yn huawdl sut y mae ysgolion yn ei etholaeth yn dioddef o ganlyniad uniongyrchol i'r materion cyllido hyn. Mae hefyd yn gywir i nodi'r angen i adolygu'r consortia rhanbarthol eu hunain a'r treuliau a'r fiwrocratiaeth y maent yn eu hychwanegu. Rwy'n mynd o gwmpas fy ysgolion, rwy'n mynd o gwmpas  i siarad â fy mhenaethiaid, a gallaf ddweud wrthych nad yw'r hyn a wnewch yn gweithio. Mae'r consortiwm rhanbarthol ynddo'i hun yn hunllef feichus a biwrocrataidd sy'n mynd ag arian oddi wrth ein hysgolion. Gofynnaf i chi, Weinidog, os gwelwch yn dda, os na wnewch unrhyw beth arall, adolygwch weithrediadau'r consortia rhanbarthol.