Part of the debate – Senedd Cymru am 3:50 pm ar 13 Mawrth 2019.
Rwy'n codi hefyd i siarad fel aelod o'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu, ac roeddwn hefyd yn falch o gyfrannu at yr ymchwiliad byr hwn i effaith Brexit ar ein diwydiannau creadigol, y celfyddydau a sefydliadau treftadaeth yng Nghymru, a'r iaith Gymraeg. Hoffwn gytuno â'r materion sylweddol a godwyd heddiw gan y Cadeirydd a thrwy gydol yr ymchwiliad.
Felly, bydd colli rhyddid i symud yn hynod o niweidiol, fel y gwyddom, i'n cerddorfeydd, ein bale, ein hopera a'n cwmnïau teithiol llai, gan gynnwys argaeledd a mynediad ein pobl ifanc at y Gerddorfa Ieuenctid Ewropeaidd. Mae'n dal i fod yn aneglur iawn ar y cam hwyr hwn pa gytundeb y cytunir arni, os ceir cytundeb o gwbl.
Hoffwn gyfeirio at rai o fy mhryderon gwirioneddol ynglŷn â'r peryglon y rhagwelir y byddant yn wynebu sector treftadaeth a chelfyddydau Cymru a'n diwydiannau creadigol rhyngwladol. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod hwn yn faes sy'n agos at fy nghalon hefyd, felly, Ddirprwy Lywydd, nid yw dweud hyn yn rhoi unrhyw bleser i mi: mae negodiadau'r Prif Weinidog May yn hynod niweidiol ac yn gam tuag yn ôl ym mywyd diwylliannol Cymru. Mae Cyngor Celfyddydau Cymru wedi amcangyfrif bod ein sefydliadau celfyddydol yng Nghymru wedi derbyn £18 miliwn o'r gronfa strwythurol a buddsoddi Ewropeaidd yn y cylch ariannu diwethaf yn unig, ac mae hwn yn arian i economi Cymru, mae'n arian i sector y celfyddydau yng Nghymru, ac mae'n arian i fusnesau Cymru.
Rwy'n croesawu safbwynt Llywodraeth Lafur Cymru, fel y'i nodwyd yn y papur polisi 'Diogelu Dyfodol Cymru'. I ddyfynnu ohono:
'Yn ystod ymgyrch y refferendwm, sicrhawyd pleidleiswyr na fyddai Cymru ar ei cholled wrth ymadael â’r UE, ac mae’n hanfodol anrhydeddu’r addewid hwn er mwyn cadw hyder y cyhoedd yn y broses wleidyddol.'
Ac ni fu hynny erioed yn bwysicach. Mae Cymru, fel y nodwyd, yn elwa'n anfesuradwy o Horizon 2020, Erasmus+, Ewrop Greadigol, rhaglen Iwerddon-Cymru, a llawer iawn mwy sy'n sicrhau budd i'n pobl iau, ein cymunedau hŷn a'n heconomïau ledled Cymru. Cytunaf yn gryf â Bethan Sayed mai'r consensws yn y Cynulliad hwn yw bod yn rhaid i Gymru barhau i dderbyn pob ceiniog a phob lefel o gyllid y byddai wedi'u derbyn pe bai'r DU wedi aros yn yr UE. Mae'n rhaid i'r gronfa ffyniant gyffredin anrhydeddu'r ymrwymiad hwnnw. Mae'r bygythiadau i sector diwylliannol Cymru yn glir, ond yr hyn rwyf eisiau ei danlinellu yw bod Llywodraeth Lafur Cymru wedi chwarae rhan hanfodol a chanolog yn y gwaith o dynnu sylw at y pryderon hyn ac wedi rhoi pwysau uniongyrchol ar Lywodraeth Dorïaidd y DU i gadw eu haddewidion i bobl Cymru.
Felly, os bydd Brexit yn mynd rhagddo mewn un o'r ffyrdd a ragwelir ar hyn o bryd, bydd yn golygu y bydd yn rhaid i Gymru weithio'n galetach fyth i gael ei chydnabod, bydd yn rhaid iddi weithio'n galetach fyth i allforio ein gwaith yn rhyngwladol, a bydd yn rhaid iddi weithio'n galetach fyth i gymryd rhan ar y llwyfan rhyngwladol y mae ein hartistiaid a'n cwmnïau cynhyrchu wedi brwydro mor galed i gael troed arno. Ni ellir disodli eu rhagoriaeth, ac yn olaf, mae'n rhaid iddi weithio'n galetach fyth i ddenu cyllid ar gyfer y celfyddydau yng Nghymru mewn hinsawdd o doriadau i gyllideb Cymru. Mae hyn yn warthus, a chredaf yn gryf y bydd hyn yn parhau i chwarae rhan ganolog yng ngwaith a thrafodaethau Llywodraeth Cymru wrth i ni symud ymlaen.