Part of the debate – Senedd Cymru am 3:33 pm ar 30 Ebrill 2019.
A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet—mae'n ddrwg gennyf, y Gweinidog dros Brexit—am ei ddatganiad y prynhawn yma? Ac a gaf i hefyd ategu Delyth Jewell a chefnogi'r sylwadau am waith caled ac ymroddiad y gweision cyhoeddus sy'n gweithio ar hyn, ac sydd wedi bod yn gweithio arno ers misoedd lawer? Rydych chi wedi nodi'n glir yn eich datganiad y llanast yr ydym ni'n ei weld yn sgil methiant Prif Weinidog presennol y DU i arwain y ffordd. Y prynhawn yma, rydym ni wedi clywed y Ceidwadwyr yn ceisio amddiffyn yr hyn na ellir ei amddiffyn, ac rydym ni wedi clywed UKIP yn ceisio gwadu'r dystiolaeth economaidd sydd wedi ei chyflwyno o ran effaith Brexit ar Gymru, yn enwedig 'dim cytundeb' a rheolau Sefydliad Masnach y Byd, a fyddai'n niweidio economi Cymru yn ddifrifol.
Ond fe wnaethoch chi ganolbwyntio ar rai pethau o ran yr hyn sydd wedi bod yn digwydd, ac rydym ni i gyd yn gwybod mai'r unig beth mewn difrif sydd wedi newid yn wirioneddol ers i ni gyfarfod ddiwethaf yw'r ffaith bod y dyddiad gadael bellach wedi ei ymestyn tan Calan Gaeaf, o bob noson. Ond rydym ni'n dal mewn cyfyngder, oherwydd mae'r Prif Weinidog wedi methu ag argyhoeddi ei phlaid fod ei chytundeb yn deilwng o gael ei gefnogi. Ac rydym ni i gyd yn gwybod pam: gan nad yw mewn gwirionedd yn dda i'r wlad, ac mae angen iddi hi ddechrau newid ei safbwyntiau. Nid yw hi wedi cyfaddawdu o gwbl. Mae ei safbwyntiau yn dal yr un fath ag yr oedden nhw 12 mis yn ôl, ac rwy'n credu mai dyna'r rheswm pam ein bod ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Does dim dwywaith am hynny.
Mae ambell gwestiwn yr wyf i eisiau eu gofyn, efallai y tu hwnt i'r trafodaethau, ond sy'n ganlyniad i'r trafodaethau hynny ac sy'n effeithio'n ddifrifol iawn ar Gymru. Mae hyn yn cynnwys, efallai, eich trafodaethau gyda'ch cydweithwyr yn Llywodraeth y DU ynglŷn â rhai o'r pethau hyn. Beth yw'r sefyllfa o ran cael Cyd-bwyllgor Gweinidogion ar fasnach ryngwladol fel y gall Llywodraeth Cymru gael llais yn y cytundebau masnachu yn y dyfodol? Oherwydd mae hi'n bwysig, wrth inni gamu i'r dyfodol, fod gennym ni bellach ychydig o amser ychwanegol i wneud rhywfaint o waith i gael fforwm sy'n gweithio dros Gymru, ac nid un sy'n gweithio dim ond i'r blaid Dorïaidd yn Llundain.
A gaf i hefyd edrych ar rai o'r pethau y mae Llywodraeth y DU wedi eu gwneud ynglŷn â chymorth gwladwriaethol? Rwy'n deall fod rheoliad yn cael ei gyflwyno a fyddai'n rhoi pwerau i'r Ysgrifennydd Gwladol o ran cymorth gwladwriaethol. Mae honiad ei fod yn fater a gedwir yn ôl, ond mae'n amlwg bod gennym ni lais pwysig iawn o ran goblygiadau defnyddio cymorth gwladwriaethol. Bu sôn hefyd am ei newid i'r Awdurdod Cystadleuaeth a Marchnadoedd. Ond ble mae'r gynrychiolaeth Gymreig ar hynny? Ble mae cynrychiolaeth Llywodraeth Cymru? Ar awdurdodau cyhoeddus eraill—. Fe gawsom ni ddadl ar y Bil Masnach ynghylch cynrychiolaeth o Gymru neu enwebiad o Gymru i'r awdurdod atebion masnachol. Beth am gyrff eraill, megis y Pwyllgor Ymgynghorol ar Fudo? Ble mae'r trafodaethau'n mynd rhagddyn nhw yn ystod y cyfnod hwn lle mae'n rhaid inni sicrhau bod llais Llywodraeth Cymru yn cael ei glywed mewn gwirionedd yn y cyrff hyn sy'n gwneud penderfyniadau pwysig?
Hefyd, mae'r cyd-bwyllgor craffu, sy'n rhan o'r cytundeb ymadael—a yw'r gwledydd datganoledig yn mynd i gael eu cynnwys o gwbl yn y broses hon lle bydd y cyd-bwyllgor yn craffu ar bethau? A ydym ni wedi cyrraedd y sefyllfa honno eto? A yw Llywodraeth y DU yn symud i'r cyfeiriad hwnnw? A ydyn nhw'n cydnabod bod datganoli'n bodoli, ac y dylem ni mewn gwirionedd gael llais yn rhai o'r cyrff hyn, yn enwedig y cyd-bwyllgor craffu hwn, a fydd yn goruchwylio'r cyfnod pontio, os oes un?
Gweinidog, dim ond yr wythnos hon rydym ni wedi gweld ansicrwydd y traed moch ynghylch ffioedd myfyrwyr, lle mae'n amlwg ei bod hi'n bosib y bydd hi'n ofynnol yn awr i fyfyrwyr yr UE dalu ffioedd llawn—ffioedd tramor llawn, a gaf i ychwanegu—sy'n mynd i fod yn faen tramgwydd i bobl ddod yma ac mae'n mynd i effeithio ar sefydliadau addysg uwch Cymru—maes datganoledig. Mae'n mynd i effeithio ar gydweithrediad ymchwil Addysg Uwch Cymru—maes sydd wedi'i ddatganoli. Felly, a ydych chi'n cael trafodaethau ar y materion hynny?
Nid ydych chi wedi sôn llawer yn eich datganiad am y paratoadau ar gyfer ymadael heb gytundeb, heblaw ein bod wedi gwneud cynnydd sylweddol. Ydych chi wedi dysgu gwersi o hynny? Rydym ni wedi pasio 12 Ebrill. Rydym ni wedi mynd y tu hwnt i hynny nawr. Rydym ni'n gwybod mai Calan Gaeaf yw ein dyddiad terfynol nesaf. Ydych chi wedi dysgu gwersi? Neu a ydych chi'n cynnal adolygiad i sicrhau y gall y gwersi a ddysgwyd o ran y paratoadau 'dim cytundeb' hyd at 12 Ebrill gael eu rhoi ar waith os bydd yn rhaid inni—oherwydd efallai y byddwn ni'n dal yn y sefyllfa honno ar 31 Hydref—edrych ar sefyllfa o 'ddim cytundeb'? Ydych chi'n dysgu gwersi? Faint o'r hyn yr ydych chi wedi'i wneud hyd yma y mae modd ei drosglwyddo i fis Hydref?
Nawr, fe wyddom ni am y modd y mae Llywodraeth Cymru wedi prynu neu brydlesu warws. A fydd hynny'n parhau tan 31 Hydref? Beth yw'r sefyllfa? Ble mae'r stoc y bydd angen inni ei hel o bosib ar gyfer y cynnyrch hwnnw a chynhyrchion eraill? Ble'r ydym ni arni o ran y sefyllfaoedd hynny? A faint mae Llywodraeth Cymru yn disgwyl ei wario yn y chwe mis nesaf wrth barhau i gynnal y sefyllfaoedd hynny, wrth inni aros am bosibilrwydd o gytundeb neu ddim cytundeb? Nid ydym ni'n gwybod. Byddai ein busnesau, rwy'n siŵr, eisiau gwybod yn union pa gymorth y byddant yn ei gael gennych hefyd.